‘Spek? Dè hem ik hieël gèèr, mè het moet wel goed hel autgebakken zijn en de zwaars moet krake … mmm!’ (Spek? Daat lust ik heel graag, maar het moet wel goed hard uitgebakken zijn en de zwoerd moet kraken … mmm!)
Bij het (thuis)slachten van een varken worden (of liever: werden, want het mag alleen nog mits speciale toestemming) de haren tot op de huid afgebrand, vroeger met stro, later met een gasbrander. Bij het versnijden van het vlees wordt het spek grotendeels in twee soorten opgedeeld: mager spek (buikspek) en vet spek (rugspek). Uiteindelijk worden de grote lappen spek tot dikke of dunnere spekrepen verwerkt.
Aan een ‘harst’ (snede spek) zit een huidrand (spekrand) die men in het AN de “zwoerd” noemt en in (o.m.) het Peerder dialect ‘de ‘zwaars’ heet. Sommigen lusten de ‘zwaars’ niet, anderen vinden een ‘hel zwaars’ net het lekkerste stuk van het spek. Je kan ‘’nen harst spek autbakken’ (een snede spek hard bakken) en dan heb je een ‘hel zwaars en een krokante harst spek’ (harde zwoerd en een krokante snede spek), maar hij kan ook zacht gebakken worden.
‘Zwaars’ kan bij uitbreiding ook de (menselijke) hoofdhuid betekenen zoals in: ‘Ich hem m’n heur tot oppe zwaars leute snije!’ of ‘Ever de zwaars leuten snije! of ‘Kaal ever de zwaars!’ (Ik heb mij kaal laten knippen!). Je kan ook zeggen dat de haren ‘langs de zwaars aaf’ geknipt zijn, of ook nog dat ze ‘klets gesneeë zijn’! In alle gevallen zijn je haren weg (of toch bijna) en heb je een blinkende schedel overgehouden, een ‘kletskop’!
In het Peerder kennen we ook de uitdrukking: ‘Hèè zwaarst ‘m nogal!’ en daarmee bedoel je dat die persoon het nogal bont maakt (zie ook bij ‘begaaien’ en ‘pèken’), en dat hij over de grens gaat zoals in de zin: ‘Hèè hèèt ‘m nogal gezwaarst oppe fuif … zoe zaat as e kenon, waas ‘r!’ (Hij heeft het nogal bont gemaakt op de fuif … zo zat als een kanon, was hij!)
Boeren bewaarden vroeger ook wel een stuk ongebakken spek in een stuk papier om bv. de handzaag ‘vèttig’ (gesmeerd) te houden zodat ze beter door het hout gleed (zie ook ‘piezerik’)
Meer ‘zwaars’ (zie ook piezerik ):
https://etymologiebank.nl/trefwoord/zwoerd
https://etymologiebank.nl/trefwoord/harst1
Prachtige bron: “De woordenschat van een Belgisch-Limburgse varkenskermis” J. Goossens, https://www.dbnl.org/tekst/goos003woor02_01/goos003woor02_01_0001.php
Eerste publicatie in Blikveld nr. 31 van 4 augustus 2023.
Louis Dingenen
Eén antwoord op “Zwaars (zie ook: Piezerik)”