‘Dauwt ‘m mèr op z’ne sta(a)rt en leut ‘m mèr goed geun, ve zijn al bekan te laat!’ (Geef maar goed gas en rijd maar goed door, we zijn al bijna te laat)
De uitdrukking ‘op z’ne start / staart dauwe’ kennen de meeste Perenaren nog wel, nemen we aan. Het is een aanmoediging om het gaspedaal van de auto nogal diep of zelfs helemaal in te drukken en om vaart te maken … kortom, gas geven en rijden!
Lang heb ik mij afgevraagd waar die uitdrukking vandaan zou kunnen komen en ja, dan heb je (gelukkig) van die mensen met gezond verstand die het meteen doorhebben. ‘Ich dink dat het van de sta(a)rt van e pèèrd kimt, zeu ’t niet?’ zei een oud-leerkracht van de lagere school! “Je moet je voorstellen dat de mensen vroeger met de paardenkoets reden als ze ergens naartoe wilden en dan zat je vooraan op de bok en kon je bij wijze van spreken vlot met je voet aan de staart van het paard, hè …” Het kan letterlijk bedoeld zijn, die ‘start’ of ‘staart’, maar symbolisch is het zeker … En natuurlijk had de koetsier de teugels in handen waarmee hij zijn paard(en) commando’s kon geven … maar zo’n duw of trap op of tegen de staart … wie weet,…
In de dialectliteratuur is er heel weinig informatie te vinden over deze uitdrukking, maar ze bestaat en wordt blijkbaar vooral in Nederland gebruikt, in het AN dan nog. Een mooie voorbeeldzin komt van de Nederlandse journaliste Barbara van Beukering die een boek schreef over vrouwen “die oud waren, maar het niet wilden zijn”: “Ze reed tot op hoge leeftijd flinke afstanden en ze wist haar auto flink op z’n staart te trappen.” (Kruip nooit achter een geranium. 2018)
Een andere uitdrukking waarin “op de staart trappen” voorkomt, luidt: “Als je over de duivel spreekt, trap je hem op zijn staart / zie je zijn staart!” Ze betekent: “Wanneer men over iemand spreekt die afwezig is, komt hij net aan!” In ons dialect kennen we die zegswijze ook en daarbij nog een variant ervan. Wij zeggen: ‘As ge vannen dievel kalt, ziede z’ne start!’ Het tweede deel van de uitdrukking laten wij in het dialect én zelfs in het AN in Vlaanderen dikwijls weg … Wij bedoelen ook niet letterlijk dat de persoon over wie wij aan het praten was ons aan de duivel doet denken. Vermoedelijk wijst de zegswijze naar het geloof dat de “duivel overal aanwezig is” en dat je dus best voorzichtig bent. Denk er dus aan dat ‘den dievel inne geboeër is as ge den o.tto te hel op z’ne start dauwt!’ (dat de duivel in de buurt is als je de auto te hard op z’n staart duwt!)
In de jagerstaal hoor je wel eens zeggen dat ‘er giene start zit’ en dan bedoelen de jagers dat er geen wild zit. De staart staat hier dus voor het hele dier! En nog een uitdrukking met “staart” die ook in het AN gebruikt wordt: ‘met de start tisse de bieën vertrekke’ (met de staart tussen de benen vertrekken) betekent “beschaamd afdruipen”.
Nog ‘staart’:
https://www.ensie.nl/woordenboek-van-populair-taalgebruik/m-op-zijn-staart-trappen
https://www.ensie.nl/spreekwoord/als-je-over-de-duivel-spreekt-trap-je-hem-op-zijn-staart
Eerste publicatie in Blikveld nr. 29 van 21 juli 2023.
Louis Dingenen