‘As ge nie oppast, krijgde sèvves ‘n lap tegen oeër oeëre … zoe lang oppe lappe geun, ’t is een schaaën!’ (Als je niet oplet, krijg je meteen een klap tegen je oren … zo lang uitgaan, het is een schande!)
‘Lap’ betekent, in het AN en in het Peerder dialect, een “stuk” … leer (bv. de zool van een schoen) of stof of grond of vlees etc…. ‘As ge nie oppast, krijgde ‘nen lap tegen oeër oeëre!’ Die “lap” uit de voorbeeldzin vinden we niet in Van Dale, maar wel in het Middelnederlands waar ‘lap’ ook “klap” betekende: als je niet oppast, krijg je een klap tegen je oren! En de lap in ‘Lap, deu hadde ’t wieër!’ vinden we ook in andere dialecten en hoe zeg je die ‘lap’ in het AN? “Verdorie” suggereert het Vlaams Woordenboek.
Het meervoud van “lap” is ‘lappe’ en ja, ‘het zijn lappe!’ hoor je wel eens als iemand wil zeggen dat het “nogal wat is!”, meestal met de bijklank dat het om iets ernstigs gaat. Als iemand ‘lappe krijgt’, krijgt hij “klappen”, meestal letterlijk, soms figuurlijk.
‘As iemed drei daag achterieën oppe lappe gieët, dan is het toch logisch datter stikkapot is.’ (Als iemand drie dagen na elkaar zwaar uitgaat, dan is het toch logisch dat hij doodop is.) Je kan i.p.v. ‘op de lappen’ of ‘oppe lappe’ (zwaar uit)gaan, en ook ‘oppe lep’ gaan, niet? Het meervoud van ‘lap’ kan ook ‘lep’ zijn omdat de /a/ in het meervoud een umlaut /¨/ kan krijgen zoals dat gebeurt bij ‘zakken’ en ‘zek’ naar het voorbeeld van wat in het Duits gebeurt: Gast wordt Gäste in het meervoud en die /ä/ spreek je ongeveer uit als de /e/ in ‘lep’. En als je (te) veel uitgaat en te weinig zinvols onderneemt en dus rondlummelt, dan ben je een ‘lepper’, een leegloper, niet? Waar dat vandaan komt … wij horen het graag van jou!
Het verkleinwoord van “lap” is ‘lepke’ en heeft ook verscheidene betekenissen. Een “stukje” leer, stof, grond, vlees zoals in ‘e lepke hèsp’ … Een ‘(was)lepke’ is en speciaal stukje stof, nl. een “washandje” en een ‘smèèrlepke’of ‘smeerlepke’ is een ondeugend ventje, met ‘vaullepke’ als synoniem, maar dan mét de bijklank dat dit ‘vaullepke’ ook ‘vaul’, vieze of schunnige woorden gebruikt of ‘vies meniere dieët’ (vuile manieren doet)!
Met het werkwoord “lappen” bedoelt men in het AN “herstellen / verstellen”. Je kan ook iets ‘gauw of ferm lappen’ als je iets “snel of goed afhandelt”. Je kan ook ‘iemed erbij lappe’ als je bv. iemand verraadt. In het dialect kennen wij ook ‘iemed lappe’… op het voetbalveld wanneer je een speler zo tackelt dat hij valt. Als je hem ordinair ‘pieëteke lapt’ of ‘pieëteke hèèkt’ dan haak je je eigen voet achter die van de tegenstander zodat hij valt … en ‘lap, alwieër een gèèl of een rooi kaart!’, want ‘pieëtke lappe en hèèke’ zijn verboden! ‘Scheenlappe’ en ‘kneilappe’ horen ook in deze context thuis, maar dan om je te beschermen! Je kan ook ‘iemed iets lappe’ en dan heb je “iemand iets aangedaan” en meestal is dat iets wat die persoon niet graag heeft!
Een heel speciale vorm van ‘lep’ vind je in deze voorbeeldzin: ‘Hèè ha z’nne collega autgenoeëdigd, mè dèè kwaam met zen hieël haushaaën aaf en deu zaat er nau met 6 man op z’n lep’ (Hij had zijn collega uitgenodigd, maar die kwam met zijn heel gezin af en daar zat hij nu met 6 bezoekers in huis) ‘Met iemand op zijn lep zitte’ betekent dat je ermee opgescheept zit, dat je ze ‘gelaaie’ hebt, zoals ze in Peer ook zeggen.
‘Lep’ komt dan van stof, kleding enz, maar het betekent ook … “schoot”, zoals in ‘hè zaat bij hèèr oppe schoeët’ (hij zat bij haar op de schoot). We herkennen “schoot” ook in “voorschoot” (bij ons ook ‘scholk’) en denk ook eens aan het Engelse “laptop” (spreek uit: /lap-/ of /leptop/), een computer die je (van)op je schoot gebruikt. En als iemand ‘giene frang op z’n lep hèèt’ wil dat in Peer zeggen dat hij geen geld op zak heeft en, bij uitbreiding, niets bezit.
En dan is er nog iets … (Her)ken je ‘leps’ in deze zin: ‘Dèè slaai hèèt al veel te lang gelège, dèè is te leps om nog op te zètte!’ (Deze sla heeft al veel te lang gelegen, die is te slap om nog op tafel te zetten!) ‘Leps’ (en ook ‘verlept’) betekent hier dus dat iets er slap en flauw bijhangt en daardoor een smakeloze of ook zwakke indruk maakt. Synoniemen kunnen zijn: “kleverig, pips, flets, fleps …” Of deze ‘leps’ iets met “lap” te maken heeft, is niet echt duidelijk!
Ken jij nog meer ‘lappe’, ‘lep’ of ‘lepkes’ … laat het ons dan zeker weten!
Meer ‘lappe’:
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/lappen#.X8Ki4s1KiUk http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/lap http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/leps
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 10 van 5 maart 2021.
Louis Dingenen