‘Van grien plikke krijgde gieën grien vingers, mè kaa en vaul vingers!’ (Van rapen plukken krijg je geen groene vingers, maar koude en vuile vingers!’
‘Grien’ is een Peerder dialectwoord met verscheidene varianten in uitspraak en betekenis. We kennen ‘grien’ (met korte /ie/) in de betekenis van (kool)rapen met groen loof en ‘grien’ worden geoogst in het najaar. Varianten in het Peerder dialect zijn ‘green’ en ‘gru(u)n’. Het gaat om rapen die vooral als dierenvoedsel gewonnen worden, maar die in de oorlog ook door de (armere) mensen gegeten werden. Vroeger moest je die rapen met de handen uittrekken bij het oogsten en in de late herfst kon het dan al bijtend koud zijn en zelfs vriezen. Met je blote handen dan ‘grien of kroeëte moete plikke’ (rapen of bieten moeten (uit)trekken) … was geen plezierig werk. En de kinderen moesten meehelpen en leden kou, tot wenens toe. Vandaag de dag wordt vooral mechanisch geoogst. Als die rapen dan geoogst waren, moesten ze met de hand of de bietenmachine gesneden worden … ‘repe snijen/sniejen’, heette dat … en vandaar ook de uitdrukking ‘ich bin repe snijen’ die je letterlijk kan interpreteren, maar ook figuurlijk : “ik ben er (ongezien) vandoor”.
‘Grieën’ (met een langere /ie/ vandaar de extra ë) is de kleur die wij in het AN kennen als “groen”. Het loof van het ‘grien’ (de rapen) is meestal ‘grieën’ en de kleur van gras is (doorgaans) ook ‘grieën’. Uitspraakvarianten in het Peerder zijn hier ook ‘greeën’ en ‘gruun’. Als iets ‘grienig’ is of ‘grieënechtig’, dan is het groenachtig en hetzelfde bedoelen we met ‘griensig’. Als je in Peer hoort dat iemand niet genoeg ‘griente’ eet, dan weet je dat hij onvoldoende “groente(n)’ eet. Een synoniem van ‘griente’ kan ‘grienighèd’ zijn. En in het recyclagepark moet je groenaval bij ‘’t grieën’ deponeren!
Iemand kan ‘grien’ (kortere /ie/, maar toch de kleur) vingers hebben, maar het kan ook helemaal een ‘grieëne’ zijn (langere /ie/) … ‘Ene griene’ kan twee betekenissen hebben: een gierigaard of een aanhanger van de politieke partij “Groen” of mogen we algemener zeggen: iemand die “milieuvriendelijk” is en/of erg van de natuur houdt. Als iemand alleen maar ‘grieën is achter z’n oeëre’, dan bedoelen we dat hij nog “jong en onervaren” is en dus een “groentje”! Je kan natuurlijk ook ‘grieën kieke’ (zuur of jaloers kijken) of ‘grieën lache’ (ongemakkelijk lachen)!
‘Hèè is nog te grieën om inne winter te stoke!’ … Tja, wat wordt hier dan precies bedoeld? Wil de betrokkene geen geld uitgeven om het warm te krijgen en is hij dus te gierig om in de winter te stoken? Of is hij te milieubewust om te stoken en wil hij liever kou lijden dan de natuur te schaden? De context van deze zin zal zeker de correcte interpretatie opleveren. Wat moet je dan denken bij ‘griene poor’? Bedoel je hier letterlijk de “groene prei” of bedoel je dat het gaat om “een extreem gierig iemand”? Ook hier zal de context wel de goede richting aanwijzen! ‘Poor’ komt overigens van ‘porei’ dat wij ook in ons dialect kennen en dat in het Middelnederlands “porreye” heette. Het verband het Franse “poireau” hoor en zie je ook! Onze ‘poor’ kan overigens enorme afmetingen aannemen … want volgens sommige telers is hun ‘poor zoe groeët da ge’r oeëre vielo tege ko.nt zetten’ (is de prei zo groot dat je je fiets er tegen kunt zetten).
Nog een kleine uitdaging en waarschuw eerst je huisgenoten met de mededeling dat je niet aan het raaskallen bent! Probeer nu vlot, duidelijk en vooral luidop het volgende woord uit te spreken: ‘appelbleuzieëgrieën’! Voor mijn part mag het ook ‘appelblazieëgruun’, ‘appelblauzieëgreen’ of ‘appelbloazieëgruun’ zijn … zolang je tong er maar niet “appelblauwzeegroen” begint uit te zien! Nog een toemaatje: van een jeugdvriend heb ik de term ‘verrekesstaldeergrieën’ geleerd … groen zoals de deur van de varkensstal geschilderd is … of was!
Meer ‘grien’:
http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/porei http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/groen+achter+de+oren
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 31 van 6 augustus 2021.
Louis Dingenen