‘Vwalla, m’ne jo.ng, gèè krijgt van mich een schoeën gerlozie! Nau zijde gesjappeerd, nou zijde gestèld!’ (Ziehier, mijn jongen, je krijgt van mij een mooi horloge. Nu ben je helemaal uitgedost!)
Het valt niet mee om de uitdrukking ‘gesjappeerd zijn’ vanuit ons dialect in het AN om te zetten. Iemand die ‘gesjappeerd is’, is volledig klaar en uitgedost om zijn taak aan te vatten, is “af”, heeft wat hij nodig heeft en “kan er tegen”. Waar hij dan wel precies “tegen kan”, is niet bepaald duidelijk, maar hij staat sterk, zoveel is zeker. We zeggen ook wel eens dat ‘hèè gestèld is’, dat hij helemaal uitgerust is om te doen wat hij moet doen, voorzien van wat nodig is voor zijn taak, zijn opdracht …
‘Gesjappeerd’ is echt wel oud Peerder dialect en is vermoedelijk van Franse oorsprong. Je vindt het woord niet terug in de dialectliteratuur, maar het lijkt een verbastering van het woord “chapeau” (hoed) in zich te dragen. Stel je even voor: iemand was volledig klaar voor zijn uitje, zijn taak … en als hij “tot slot” zijn hoed opzette, dan was hij klaar … voilà, hoed erop, chapeau, klaar, ‘gechappeerd’ of ‘gesjappeerd’ in de verbasterde vorm! Met de hoed in de hand, kom je door het hele land … zeggen wij toch ook, niet? Toegegeven, het is een volksetymologische verklaring… Als jij meer info hebt, laat ze dan maar komen … graag!
Wanneer we alle materialen en werktuigen voor het geplande werk hebben, dan zijn ‘we gesteld’ … dan kunnen we beginnen met de uitvoering van het werk. In Etymologiebank.nl lezen we onder “gesteld” o.m. de verwijzing naar “gesteld zijn, gesteld geraken: alles hebben wat nodig is, klaar zijn (met)”. ‘Hèè is goed gesteld’, betekent dus dat hij goed uitgerust is, goed materiaal heeft en dus klaar is. Dat is niet hetzelfde als “het is goed met hem gesteld”, want dat betekent dat hij het goed maakt, dat hij het goed stelt. Hij is “goed gesteld”, is dus niet hetzelfde als “hij stelt het goed!” In de zopas aangehaalde betekenis past het verhaal van de boerenzoon die verliefd werd op een rijke notarisdochter en er ook mee trouwde. ‘Vwalla, hèè is gesjappeerd’ zei de boer over zijn zoon… hij was ‘gesteld’ én ook ‘binnen’.
Het is ook mogelijk dat ‘gesjappeerd’ een samentrekking is van twee verbasterde Franse woorden, nl:” chapeau” (hoed) en “équipé” (uitgerust zijn, ‘gesteld zijn’). Chapeau plus geéquipeerd … zou ‘gechappeerd’ kunnen opleveren, in ons meer fonetisch schrift wordt dat dan ‘gesjappeerd’ … Toegegeven, het is een veronderstelling, een gok! Wat denk jij ervan?
In een van de bronnen voor dit stukje stond te lezen dat ‘gesjappeerd’ zou komen van het Franse werkwoord “échapper”, maar échapper betekent “ontsnappen” en kan inhoudelijk in deze context eigenlijk niets komen doen!
Meer ‘gesjappeer’:
https://www.etymologiebank.nl/trefwoord/gesteld
Eerste publicatie in Blikveld nr. 50 van 15 december 2023.
Louis Dingenen