‘ ’t Is of den dievel ‘t ermee gemoeid is!’ (Het is of de duivel ermee gemoeid is!) zei mijn grootvader vroeger wel eens als iets helemaal niet vlotte. Ik heb hem nooit horen vloeken, maar als ‘d’n dievel’ ter sprake kwam, zat het hem toch hoog!
‘Dievel’ (met uitspraakvariant ‘duvel’) is o.m. Peerder dialect voor (de) “duivel”, de gevallen engel die in het Christendom de belichaming is van alle kwaad. ‘Dievels’ is het meervoud van ‘dievel’, maar ‘dievels’ kan ook een bijvoeglijk naamwoord of een bijwoord zijn zoals in deze uitspraak van de trainer van de (voetbal)duiveltjes: ‘Dè dievels menneke is dievels goed’ (Dat duivels ventje is duivels goed). De trainer bedoelt dan echt niet dat het “Een kind van de duivel” is zoals in het gecontesteerde lied van Jebroer uit 2016. ‘Dievelen’ is een werkwoord en ‘as ge op iemed dievelt’ dan ben je boos aan het roepen en tieren op iemand, kortom aan het razen.
‘Dievel’ staat in ons dialect ook nog iets anders, maar het woord is in die betekenis toch minder breed gekend. ‘Dievel’ wordt namelijk ook gebruikt voor ontvettende en ontsmettende “soda(korrels)” of “kristalsoda”. ‘As ge dèè vèttige filter van oeër dampkap zeiver wilt krijgen, dan moede dèè in hieët water leggen en deu wa dievel bijdoen …, dè helpt hieël zeker!’ (Als je de vette filter van je dampkap proper wil krijgen, dan moet je die in heet water leggen en daar wat (kristal)soda bijdoen …, dat helpt heel zeker!) ‘Dievel’ in deze zin betekent dus “(kristal)soda” (natriumcarbonaat Na2CO3) en mag je zeker niet verwarren met de zogenaamde “baksoda” of “zuiveringszout” (natriumbicarbonaat, NaHCO3 ) dat veel mensen ook in huis hebben. Ook sodawater, synoniem voor bruiswater, heeft niets met kristalsoda te maken. Meer info hierover vind je bij Wiki en ook bv. op https://www.huisvlijt.com/wat-is-het-verschil-tussen-baking-soda-en-soda/.
Er bestaat nóg een ‘dievel’, namelijk ‘grienen dievel’ (“Groene Duivel”) en … ja, ik hoor het je al denken, er zijn ook “Rode Duivels”, maar ik weet niet zeker of je die dan ook ‘dievels’ noemt in het dialect. Die ‘grienen dievel’ is letterlijk overgenomen van het product “Groene Duivel” (vertaling van “Diable Vert”), waarmee je eksterogen, eelt, wratten etc. kan verwijderen, ook vandaag nog … zeggen ze toch!
Er zijn in het AN nogal wat uitdrukkingen en zegswijzen waarin de “duivel” voorkomt, maar of je die ook allemaal in het Peerder terugvindt, dat betwijfel ik. ‘As ge kalt vannen dievel, dan ziede z’ne start!’ (Als je van de duivel spreekt, zie je zijn staart), dat hoor je wel eens als iemand opdaagt net op het moment dat je over hem/haar aan het praten bent. Dikwijls wordt overigens alleen maar het eerste deel van de uitdrukking gebruikt. ‘Iemed d’n dievel aandoen’ kennen we en als de zon schijnt en het tegelijk regent, dan is het ‘kermis inne hèl’ (kermis in de hel) en elders noemen ze dat ‘duvelkeskermis’ … Kennen wij dat in Peer? ‘Ich zien gienen dievel!’ zeggen wij wel eens als er niets of niemand te zien is … en als je bij ons iemand ‘ene grienen dievel’ noemt, dan bedoel je vooral dat hij nogal zuinig en zelfs gierig is … en niet dat hij lid is van de politieke “Groenen” of specialist is in het verwijderen van eksterogen! ‘Ene lieleken dievel’ kan letterlijk betekenen dat iemand “niet knap” is en figuurlijk betekent het dat hij een “verachtelijk en soms gevaarlijk” persoon is.
Misschien kun je ook een antwoord geven op de vraag welk woord ‘het dievels jeu-woord’ is (het duivels ja-woord). Ik heb het vroeger dikwijls horen zeggen, maar ik kan mij ‘ter dievel’ (bij de duivel!) niet meer herinneren welk woord dat was. Weet jij het nog? Laat het dan zeker weten!
Nog ‘dievel’:
http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/duvel http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/soda
https://www.newpharma.be/apotheek/diable-vert/1056/diable-vert-vloeibaar-eksterogenmiddel-fles-10ml.html
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 15 van 4 april 2021.
Louis Dingenen