‘Vrigger, toen ze nog gieën diepvriezen haën, woorte freit, grienten en ooch vlieës ingemaakt in wèkpotte, widde dè nog?’ (Vroeger, toen ze nog geen diepvriezers hadden, werden fruit, groenten en ook vlees ingemaakt in weckpotten, weet je dat nog?)
Zowel in het AN als in het (o.m.) Peerder dialect kennen we de werkwoorden ‘inmake’ en ‘wèkke’(wecken) als synoniemen, al kennen we in ons dialect ook nog de variant ‘wèkse’ (wecksen). Ook ‘oplegge’ wordt gebruikt in deze context, maar kennen we die term ook in Peer?
Toen er nog geen diepvriezers en koelkasten waren, werd het vlees gepekeld bewaard en was het maar beperkte tijd houd- en eetbaar. Napoleon was in zijn tijd bv. ook ijverig op zoek naar een methode om voedsel voor zijn leger langere tijd te kunnen bewaren, want proviand was cruciaal voor zijn manschappen. Rond 1900 kwam de Duitser Johann Weck (1841-1914) met het procedé op de markt om levensmiddelen te conserveren en vanaf dan werd het mogelijk om fruit, groenten en ook vlees intact en lang te bewaren door het steriel te maken in glazen potten die geruime tijd in kokend water ondergedompeld werden: steriliseren heet dat of zoals wij in Peer zeggen: ‘sterelezere’.
In een krantenartikel van 10 februari 2023 lezen we het verhaal van iemand die op zolder “opgelegde groenten en fruit” vindt van zijn grootmoeder en die groenten en dat fruit zijn zeker 80 jaar eerder gesteriliseerd of “opgelegd”. Hij wil proeven van zijn vondst en een professor levensmiddelen zegt dat de man “niets te vrezen heeft, want als er een bacterie in de bokalen zou gezeten hebben, dan waren de tomaten al in de eerste maanden bedorven geweest! Dus doet het er niet toe of ze nu een jaar dan wel 80 jaar zijn bewaard!” En inderdaad, de tomaten waren weliswaar tot een soort pasta geworden, maar smaakten heerlijk, aldus nog het artikel.
Door de industrialisatie van de voedselproductie zijn het ‘inmake’ en ‘wecke’ in de loop van de 20ste eeuw in populariteit gedaald, maar blijkbaar is het ‘wecke’ in eigen huis vandaag weer erg “in” … Economische crisis? Duurzaamheidsbesef?
De glazen potten om in te wekken noemen we in ons dialect ‘wèkpèt’ en ‘wèkpotten’ en de term ‘wèkke / wecke’ komt van de naam Weck die op de bokalen stond, zo herinnerde mijn buurman zich. Het steriliseren gebeurde in een grote ‘wèkketel’. Herinner je je ook nog de rode ‘litsen’, de dichtingsringen die tussen pot en deksel geperst werden met een klemhaak over het deksel heen? En heb je van die ‘litsen’ ook ooit een primitieve ‘flits’ (katapult) gemaakt?
Nog ‘wèkke’:
https://etymologiebank.nl/trefwoord/wecken
https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20230209_96878309*
https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/opleggen
Eerste publicatie in Blikveld nr. 15 van 14 april 2023.
Louis Dingenen