‘Jeu, het waas enen hiele pro.nte mins, mij groeëtvader!’ (Ja, het was een heel trotse man, mijn grootvader!)
De zin hierboven is niet alleen een voorbeeldzin, het is ook een pertinente waarheid over mijn grootvader. ‘Pro.nt’ betekent in het Peerder dialect “trots op zichzelf, fier, zelfbewust”. Het woord komt van het Middelnederlandse woord “prompt” dat “vlot, snel, stip, precies” betekende en ook “vlug, vaardig en deugdelijk” en het zou via het Frans terug te voeren zijn tot het Latijnse woord “promptus”, dat “gereed, vlug, zichtbaar” betekent, zo leert ons Debrabandere in het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. Uit “prompt” ontstond dan het bij ons gebruikte ‘pront’ in de betekenissen “netjes, goed, wakker, monter en ook trots”. In het AN betekent het volgens Van Dale “fris en stevig” en het Vlaams Woordenboek omschrijft ‘pront’ als “goed gebouwd, knap van figuur”.
In het Peerder dialect kennen wij ‘pro.nt’ zeker ook in de betekenis van “goed gebouwd en knap van figuur” en niet zelden gaat het dan over vrouwen en meisjes. ‘Pro.nt’ betekent dus ook “trots, fier” en zo herinner ik mij ook mijn grootvader, bouwjaar 1880! Tijdens WO II moest hij zich met vele andere (wat oudere) boeren geregeld in Peer op de markt gaan “presenteren” aan de bezetter en dat gebeurde toen nog in het Frans, zo meen ik mij te herinneren. Hij was telkens trots als hij mij, jonge snaak, … in zijn beste Frans … kon vertellen dat hij “un paysan flamand” was en dat hij “numéro quarante-deux” moest zeggen als hij zich in Peer moest melden bij de Duitsers! Met rechte rug, het hoofd omhoog en de borst vooruit, zo stapte hij, ook op hoge leeftijd nog …, zo was hij en geen bezetter zou dat veranderen. Hoewel hij “maar” een Kempens boertje was, toch was hij ‘pro.nt’ en dat wou hij tonen, zonder in poeha te vervallen. Geen hoogmoed, geen blasé toestanden, maar eenvoudig en echt! (Boeren)wijsheid had hij voldoende in pacht en zo herinner ik mij dat hij mij al heel jong het belang van talenkennis bijbracht: ‘Ge zijt zoeveel kiere mins as da ge tale sprèkt, jingske!’ heeft hij dikwijls ingeprent … “Je bent zo dikwijls mens als je talen spreekt, jongen!”
In het Vlaams Woordenboek vind je ook een confronterende uitdrukking met ‘pront’, nl: ‘van boven pro.nt, van onder stront’. Ze wordt gebruikt om aan te geven dat iemand er langs buiten mooi uitziet, maar onder de kleren vuil is. Dat kun je letterlijk interpreteren, maar ook figuurlijk en dan lees je dat iemand er langs buiten evenwichtig, goed en normaal uitziet, maar dat hij aan de binnenkant bedorven en verdorven is! Het kan ook op situaties en bv. beroepen toegepast worden: ze zien er langs buiten mooi en aantrekkelijk uit, maar als je de zaken van binnenuit bekijkt, dan zie je dat ze niet aantrekkelijk en niet mooi zijn.
Nog ‘pront’:
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/prompt
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/pront http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/geschiedenis/4051
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 34 van 20 augustus 2021.
Louis Dingenen