‘Hèè is wieër ane gang en … Och, leut ‘em doen, dat ‘r zenne gank mèr gieët!’ (Hij is weer bezig en … Ach, laat hem doen, dat hij zijn gang maar gaat!)
‘Gang’ en ‘gank’ zijn twee interessante woorden in het Peerder dialect die in het AN allebei hun tegenhanger vinden in het woord “gang”. Van Dale geeft hierbij drie groepen betekenissen aan: manier van lopen, de gang in een huis en … bende. Bij de laatste betekenis spreken we “gang” dan op zijn Engels uit als /geng/ zoals in “gangster” … als je het op zijn Engels zegt, natuurlijk.
Het valt op dat we voor veel woorden en betekenissen van het AN-woord “gang” in het Peerder dialect de tegenhanger ‘gank’ (met iets langere /a./ en met /k/ op het einde) gebruiken. Als je je auto ‘inne ga.nk’ (in de gang) wil parkeren (/a./ = iets langer uitspreken), dan zal je de deur van je “gang” misschien moeten uitbreken, ‘E pèèrd inne ga.nk’ (een paard in de gang), dat zou nog lukken, maar een auto … kom zeg!
‘Ga.nk’ als zelfstandig naamwoord en in de (heel brede) betekenis van “gaan” vinden we o.m. in ‘hè gieët ze’ne gank’ (hij gaat zijn gang), ‘ge ko.nt ‘t aan ze’ne gank zien dat ‘r pijn hèèt’ (je kunt aan zijn manier van gaan zien dat hij pijn heeft), ‘autgank’ (uitgang), ‘begankenis’ (drukte, processie…
De woorden ‘gang’ (zonder /k/ en in de betekenis van “gang” als onderdeel van een menu) en ‘aafgank’ (afgang), kunnen een speciale band met elkaar hebben. Als één van de ‘geng’ of ‘gange’ van een menu je maag in de war brengt, dan krijg je soms de ‘aafgank’ als extra gang bij een etentje, waarbij ‘aafgank’ “buikloop” betekent. Over de meervoudsvorm van beide ‘gang’-dialectvormen, is niet iedereen het eens: ‘geng’ zeggen de enen, ‘gange’ zeggen de anderen … ‘
Tot slot: ‘gank’ kennen we ook in de zin van “iemands doen en laten” zoals in ‘Dat ze hunne gank mèr geun, ich zal hunne gank/hun geng zeker niet neugeun!’ (Dat ze hun gang maar gaan, ik zal hun doen en laten niet controleren!)
Meer ‘gang en gank’:
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/gang#.YBqd5OhKiUk https://www.encyclo.nl/begrip/gang
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/begankenis
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 25 van 24 juni 2022.
Louis Dingenen