“’t Is nie omdat ge ’t hoeëg in oeër stèèr had, da ge ooch een stèèr zijt, hè!’ (Het is niet omdat je verwaand bent, dat je ook een ster ben, hè!)
‘Soeëts’ is een spotnaam voor “(mensen)hoofd” en ook ‘stèèr’ is zo’n spotnaam. ‘Stèèr’ is een boeiend dialectwoord met verscheidene betekenissen en het komt in een interessante uitdrukking voor. De dialectische schrijfwijze is afhankelijk van de context en de sprekers, want jongere dialectsprekers hebben de neiging de /e/ korter uit te spreken dan oudere dialectsprekers, zo blijkt.
De meest bekende betekenis van ‘stèèr’ is natuurlijk die van “bolvormig hemellichaam” en onze zon is de bekendste ster in ons planetenstelsel dat we ook het “Zonnestelsel” noemen, zo lees je in Wikipedia. De zon tekenen we rond, al dan niet met zonnestralen, maar een andere ster tekenen we … met uitstekende punten. Waarom we dat doen, is niet zo duidelijk, maar onze nachtelijke observatie van een ster, met het blote oog dan, zou de zogenaamde stralen als punten tot resultaat hebben. Uitzoeken waarom er vijf- en zespuntige sterren bestaan, dat leidt ons te ver. Misschien is dat interessante materie voor een studie over de “sterrenbeelden” in de “dierenriem” … Ik kan me niet herinneren dat wij ooit in ons dialect over sterrenbeelden of de dierenriem gepraat hebben … Wij hebben die zaken in het AN leren kennen op school en je gaat dan niet altijd op zoek naar een dialectwoord voor die verschijnselen.
‘Hèè hèèget hoeëg in z’n stèèr’, dat kennen we wel in het dialect en deze uitdrukking geeft aan dat iemand “nogal verwaand, hovaardig en pretentieus is”. ‘Stèèr’ is dan een spotnaam voor “het hele hoofd” terwijl ‘stèèr’ eigenlijk heel specifiek naar het voorhoofd verwijst, zoals we zien in het verwante Duitse woord “Stirn” dat “voorhoofd” betekent. “Ster” is overigens “Stern” in het Duits.
In een zin als ‘Pas mèr op of ge krijgt ’n patat tegen oeër stèèr!’ (Let maar op of je krijgt een klap tegen je hoofd) verwijst ster naar het hele hoofd. Of de geslagene dan ook echt ‘stèèrre’ ziet, dat laten we aan de verbeelding over. Enige verbeelding is overigens ook nodig bij de uitdrukking: ‘Stèèrzaat waas ‘r … zoe zaat as ’n stèèr, noeëts meegemaakt!’ “Stomdronken”, zeggen wij dan, maar waar komt de verwijzing naar “ster” vandaan? Weijnen stelt in zijn Etymologisch Dialectwoordenboek voor om eens naar West-Vlaanderen te kijken waar men zegt ‘in de sterre gepakt’ waarbij ‘ster’ voorhoofd is en ‘gepakt’ verwijst naar ‘geraakt, getroffen’. Het komt er dus op neer dat wie ‘in de sterre gepakt’ is … min of meer krankzinnig is … en misschien kunnen we daarmee de band leggen naar iemand die zich abnormaal en dus ‘stèèrzaat’ drinkt en zich navenant gedraagt.
Meer ‘ster’:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Zon
https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/hoog+het+~+in+hebben
https://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/sterrezat
https://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/ster2
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 47 van 26 november 2021.
Louis Dingenen