‘Ich hem altijd een knijp inne maal, dè’s hènnig om ‘nen appel te schèlle of e tèkske aaf te snije!’ (Ik heb altijd een zakmes in mijn zak, dat is handig om een appel te schillen of een takje af te snijden!)
‘Knijp’ is Peerder dialect voor “zakmes” en “knipmes” en kent ook de variant ‘knieëp’ met een lange /ie/-klank (zodat je iets als ‘kniejp’ hoort). Als je nog varianten kent, dan mag je die zeker doorgeven. Alvast dank.
In het Middelnederlands sprak men over een “cnijf” om een lang puntig mes en ook een dolk aan te duiden. Vergelijk met het Engelse woord “knife” voor mes (spreek uit /naaif/) en de Duitse woorden “Kneif /Knif” en “Kneip / Knîp” en wij herkennen zonder veel moeite onze ‘knijp’, zeker als je dan ook nog leest dat in Keulen “Kniep” gebruikt werd. Let op, een moderne Duitse “Kneipe” is iets anders, nl. een kroeg!
Vroeger hadden veel mensen, zeker op het platteland, een zakmes bij zich, daar was niets ongewoons aan. Die ‘knijpen’ moest je meestal met de hand openen en dan had je een vouwmes. De gevaarlijke versie die je met een knopje kon bedienen, heet(te) knip- of springmes, en is vandaag een verboden wapen! Die ‘knijpen’ konden handig zijn in het dagelijkse leven (zie voorbeeldzin), maar ze konden ook een gevaar zijn, bijvoorbeeld als er tijdens een kermis weer eens gevochten werd met de jongens van de naburige dorpen omdat die de plaatselijke meisjes kwamen opvrijen.
Ik herinner mij dat grootvader (“bouwjaar” 1880) altijd een ‘knijp’ met een sterk gebogen, bijna haaks, lemmet op zak had en dat hij ons met trots én met de nodige waarschuwingen af en toe toonde hoe het werkte en hoe scherp het wel was … en dan krabde hij met het mes over de nagel van zijn duim … en dan zag je hoe er schilfertjes meekwamen … wow, zoooo scherp! Dat maakte indruk op een kind! En nu nog test ik op dezelfde manier of een mes wel scherp is!
Als iemand je met een ‘knijp’ zou bedreigen, dan “knijp” je hem waarschijnlijk wel …, maar als je twee keer over deze zin nadenkt, vermoed ik dat je begrijpt dat je “hem” niet zult “knijpen”, maar dat je hem eerder zal “smeren”, al zal je dat “smeren” natuurlijk ook figuurlijk bedoelen … en dus hard weglopen, niet?
Meer ‘knijp’:
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/knijf
https://www.mijnwoordenboek.nl/dialect-vertaler.php?woord=zakmes
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 2 van 8 januari 2021.
Louis Dingenen