‘Elleke vrijdig haan ve vergadering met de leiding vanne KLJ in ’t Jeugdheem op ’t Molhem’ (Elke vrijdag hadden we vergadering met de leiding van de KLJ in het Jeugdheem op ’t Molhem)
‘Jeugdheem’ betekent in o.m. het Peerder dialect “jeugdhuis” en ‘heem’ als zelfstandig woord is een oud-Nederlands woord voor “thuis, plaats van herkomst, woonplaats, verblijfplaats, geboortegrond” zo lezen we in het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. In het Oud-Nederlands sprak men over “chaim” in de betekenis van woning, verblijfplaats, woonplaats. We herkennen het Duitse “Heim” (thuis) en “Heimat” (vaderland) en het Engelse “home” als woorden van dezelfde oorsprong.
Als alleenstaand woord wordt ‘heem’ niet frequent gebruikt, maar wel in samenstellingen en ook in plaatsnamen. Misschien zijn de samenstelling “heimwee” en “heemkunde” de meest bekende en herkenbare woorden waarin we ‘heem’ kunnen terugvinden. Heemkunde heette vroeger “volkskunde” en is bezig met de studie van en onderzoek naar de eigen omgeving. Daarbij kunnen allerlei invalshoeken gebruikt worden zoals de geschiedenis, de demografie, de topografie en … ook de taal en dat mondt dan bv. uit in de studie van de plaatselijke taal, het dialect! Hoewel de interesse in retro en vintage in de maatschappij groot is, toch hebben de heemkundige kringen het moeilijk om te overleven.
We vinden ‘heem’ ook terug in woorden als “inheems” (uit eigen land komend), “uitheems” (uit een ander land komend) en “ontheemd” (verjaagd/weggevoerd uit de eigen vertrouwde omgeving).
Als je “heimwee” hebt, verlang je sterk naar je (t)huis en je geboortegrond en bij uitbreiding ook naar iets dat er niet meer is en dat je erg mist, bv. heimwee naar vroeger, naar je jeugd enz … “Heimwee” is een leenvertaling uit het Duits, de taal waarin het begrip “Heimweh” op het einde van de 17de eeuw ontstaan is. Via Zwitserse huursoldaten die in “den vreemde” actief waren en hun thuis erg misten, is het begrip verder in Europa bekend geworden. Vandaag de dag is het begrip “nostalgie” meer in de mode.
‘Heem’ komt ook voor in de plaatsnaamkunde (toponymie) en in Peer is ‘Mollem’ of ‘Molhem’ daar een mooi voorbeeld van. “Mol” komt van “molen” (zie bv. ook ‘moller’(molenaar)) en ‘hem’ kennen we van ‘heem’. ‘Molhem’ kan dus betekenen: “molenhuis”, “plekje grond waarop een molen staat”, maar het zou ook “het huisje daar bij die molen” kunnen zijn … en, hé, dat klinkt bekend … niet? “Daar bij die molen, die mooie molen …” en zing gerust luidop verder …! Succes!
En oh ja, ‘heem’ kan ook “hemd” betekenen, maar daarvoor kan je in een ander dialectstukje terecht!
Meer ‘heem’:
https://www.encyclo.nl/begrip/heem; http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/heem1
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/14674
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/heem3
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/heimwee
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/heimwee
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 38 van 17 september 2021.
Louis Dingenen