‘En as ge o.ch nie viegt, dan bel ich de zjendèèrme en dan vliegde ’t perzo.ng in!’ (En als je je niet (goed) gedraagt, dan bel ik de politie en dan vlieg je de gevangenis is!)
De term “gevangenis” kennen wij (o.m.) in het Peerder dialect als ‘perzo.ng’, maar ook als ‘prezo.ng’, ‘prizo.ng’, zeker ook als ‘bak’, af en toe als ‘keshot’ en een zelden keer zelfs als ‘amigo’. Misschien ken jij nog andere varianten … laat ze maar komen!
Heel wat Vlaamse dialecten gebruiken ‘perzong’ of ‘perzoeng’ voor “gevangenis”, zo blijkt. Deze termen zijn verbasteringen van “prison”, het Franse woord voor gevangenis, en dat komt dan weer uit het Latijn.
Natuurlijk kennen en gebruiken wij in Peer ook nog het Nederlandse woord ‘bak’: kijk maar naar de naam van het Jongerencentrum De Bak op de Markt in Peer. De naam ‘De Bak’ draagt een historische lading justitie met zich mee, want er zou een verband bestaan tussen de Bokkenrijders, een illustratie op de kiosk en de oude “gendarmerie” die nu “De Bak” is. Toerisme Peer weet daar zeker meer over! “Bak” werd in de 17de eeuw al gebruikt om een “ruimte” aan te duiden, bijvoorbeeld het “middenruim in een schouwburg” en een “deel van een schip”, zo lezen we bij Etymologiebank.nl.
De term “amigo” komt uit de tijd dat de Spanjaarden bij ons de baas waren (1556-1715). “Amigo” is Spaans voor “vriend” en is blijkbaar de verkeerde Spaanse vertaling van de Middelnederlandse termen “vreunt” en “vrint” die “gevangenis” betekenden. De Spanjaarden hebben de Nederlandse (Vlaamse) termen dus verkeerd geïnterpreteerd als “vriend”. De “amigo”, je “beste vriend”!
Oh ja, voor alle duidelijkheid en zeker voor de jonge(re) lezers: ‘zjendèèrme’ is de dialectterm voor “rijkswachters”, vandaag ‘polies’, ‘pelies’, ‘plies’ of ‘pliessie’ (politie).
De Rijkswacht was een nationale politiedienst die tot 1992 een onderdeel van het leger was en nadien onder Binnenlandse Zaken en Justitie kwam. De Rijkswacht is in 2001 opgeheven en opgegaan in de geïntegreerde politiedienst die we nu kennen. In het Frans heette onze Rijkswacht “Gendarmerie”, een verbastering van het Franse “gens d’arme” (gewapende lieden) en een ‘zjendèèrm’ was een lid van de ‘Zjendèèrmerei’. In Frankrijk en in sommige andere landen bestaat overigens nog altijd een (semi-)militaire Gendarmerie.
‘Ge moogt doen wagge wilt, as de zjendèèrme mè van ‘t gelèèg blijve!’ … het was een veel gebruikte zin van bekommerde ouders die hun tieners op het goede pad wilden houden. “Je mag doen wat je wil, als de politie maar van het erf wegblijft!”
Nog meer ‘perzong en zjendèèrme’:
https://etymologiebank.nl/trefwoord/prison
https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/perzoeng
https://nl.wikipedia.org/wiki/Rijkswacht
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gendarmerie
Eerste publicatie in Blikveld nr. 35 van 1 september 2023.
Louis Dingenen