‘Wa zijde gèè toch al ‘ne sterreke kèrel, me menneke! Leut oeër forsbolle mèr es kieke!’ (Wat ben jij toch al een sterke kerel, jongen! Laat je spierballen maar eens zien!)
Zou het ‘menneke’ uit de voorbeeldzin vandaag de dag nog wel verstaan wat opa of oma zegt? ‘Fors’ is namelijk (o.m.) in Peer een redelijk oud dialectwoord voor “kracht” zoals in: ‘Kiek es wat ’n fors dèè mins hèèt!’ (Kijk eens wat een kracht die man heeft!). Als iemand uitgedaagd wordt om iets moeilijks te doen, luidt het wel eens: ‘Leut oeër fors mèr es wèrreke!’ (Laat je kracht maar eens werken!) In de zinnen hierboven is ‘fors’ een zelfstandig naamwoord dat stamt van “force”, het Franse woord voor “kracht”.
‘Fors’ kan ook gebruikt worden als bijvoeglijk naamwoord, zoals in: ‘’t Is ‘ne forse kèrel én hèè hèèt e goed hart … geut ze mèr zikke!’ (Het is een stevige kerel én hij heeft een goed hart … ga ze maar zoeken!) Figuurlijk gebruikt betekent ‘fors’ ook “behoorlijk, aanzienlijk” zoals in: ‘Ze hèèt ‘ne forsen opslaag gekregen op ’t werk!’ (Ze heeft een aanzienlijke loonsverhoging gekregen op ’t werk!)
‘Fors’ kan ook al bijwoord gebruikt worden, zoals in: ‘Hèè ging er nogal fors tegenaan, amai!’ (Hij ging er nogal stevig tegenaan) of in ‘Bompa is fors achterautgegeun sinds verleje wèèk!’ (Grootvader is erg achteruitgegaan sinds vorige week!)
Wij kennen ‘fors’ ook in een samenstelling als ‘hinnefors’ om de minieme kracht van iemand aan te geven. Hij/zij is zo sterk als een … ‘hin’, een kip! “Kippenkracht”, dus!
Heel bekend is het gebruik van ‘fors’ in ‘forsbolle’, ‘forsballe’ en ‘forsebolle’ waarmee de opgespannen biceps bedoeld wordt, een “bolstaande samengetrokken spier” in de bovenarm. Wanneer mannetjesputters uitdagend tegenover elkaar staan en over hun kracht aan het bluffen zijn, willen ze wel eens (bijna letterlijk) met hun “spierballen rollen”. In de fitnesszaal zie je het dagelijks en op bodybuildingwedstrijden kan je er al helemaal niet naast kijken. In die sector worden ‘forsbollen’ speciaal “gekweekt” en soms zelfs “geprepareerd” om gespierd voor de dag te kunnen komen. Je kan ook figuurlijk met de spierballen rollen door “gespierde taal” te gebruiken in een discussie, betoog, politieke meeting enz.
Het werkwoord “forceren” kennen we in het AN én in het dialect en ook hier kan het letterlijk en figuurlijk gebruikt worden. Letterlijk zoals in ‘e geforceerd deersloot’ (een geforceerd deurslot) en figuurlijk in ‘e geforceerd lèchske’ (een geforceerd lachje … of is dat ook letterlijk geforceerd?) en ooit heb ik horen zeggen: ‘Bèter enen aaën gekrepeerd as ‘ne jo.nge geforceerd!’ (Beter een oude (persoon) dood, dan een jonge geforceerd!)
Tot slot … voor wie het (bijna) vergeten zou zijn: “L’union fait la force!” … “Eendracht maakt macht!” is de nationale wapenspreuk van België.
Nog ‘fors en forsbollen’:
https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/3686;https://etymologiebank.nl/trefwoord/fors
https://nl.wikipedia.org/wiki/Eendracht_maakt_macht
Eerste publicatie in Blikveld nr. 28 van 14 juli 2023.
Louis Dingenen