‘Bij ’t minste begint er te beeke, hèè kan nerges tege! Hèè beekde zich bekan een oeëg aut!’ (Bij het minste begint hij te wenen, hij kan nergens tegen! Hij weende zich bijna een oog uit!)
‘Beeke’ (met de klemtoon op de eerste /e/ en daarom hier /ee/ geschreven) is (o.m.) Peerder dialect voor “wenen, huilen” en we kennen het woord in verscheidene varianten waarvan ‘bieke’, ‘beuke’ en ‘buuke’ bij ons de bekendste zijn. ‘Janke’ en ‘blète’ kennen wij ook, maar ‘beke’ is echt wel tot onze streek beperkt, zo blijkt.
Iemand die veel en snel … en zogezegd “om niets” weent, noemen wij erg onbeleefd en een beetje minachtend wel eens een ‘beekmaul’, een ‘beekbakkes’ of, iets neutraler, ‘’ne beker’. In lijn daarmee kennen we ook ‘jankers’ en ‘blèters’ …beide woorden met een iets andere gevoelsinhoud en we houden hierbij ook geen rekening met de mogelijke andere betekenis(sen) van ‘janke’ (zoals bv. een wolf) en ‘blète’ (zoals bv. een schaap).
Wanneer een kind verdriet heeft omdat bv. de poes gestorven is en het dus een soort mini-rouwproces doormaakt, dan zit het wel eens ergens afgezonderd te ‘grinse’. Daarmee bedoelt de Peerder dialectspreker dan: stilletjes klaaglijk wenen. “Maar kinderen “wenen” blijkbaar niet, zo meldt iemand die beroepshalve heel veel met kinderen omgaat en ons graag die nuances aanreikt. Kinderen ‘janke’ eigenlijk. En als ze dan publiekelijk en luidop ‘janke’, dan zijn ze aan ’t ‘beke’. Een kind dat frequent ‘beekt’ noemen we ook wel ‘beekbakkes’ en het komt nogal eens voor dat ‘beekbakkesse’ ook ‘groeëtbakkesse’ zijn als iets niet naar hun zin is. Uitkijken dus!”
Toch ook even waarschuwen om de klemtoon bij het lezen altijd op de juiste plaats te leggen: wanneer je leest dat ‘bekende’ artiesten een show voor het goede doel zullen geven, besef dan dat de klemtoon op de tweede /e/ ligt …
Nog een uitsmijtertje: bij de verkiezing van het mooiste dialectwoord van Vlaanderen in 2017 stond het Oost-Vlaamse ‘tsiepmuile’, een huilebalk, op de 7de plaats. ‘ ’t Is om te janke, mè deu waas gien ieë Limburgs dialectwoord bij de ieërste tien!’ (Het is om te janken, maar er was een enkel Limburgs dialectwoord bij de eerste tien!)
Meer ‘beken’:
https://www.mijnwoordenboek.nl/dialect-vertaler.php?woord=wenen
https://etymologiebank.nl/trefwoord/janken
De dialectparels van 2017: https://www.standaard.be/cnt/dmf20171027_03156090
Eerste publicatie in Blikveld nr. 9 van 3 maart 2023.
Louis Dingenen