‘Ich hem den hiele nacht moete spouwe, zoe zik! Ich dink dè ich vandaag hei blijf!’ (Ik heb de hele nacht moeten overgeven, zo ziek! Ik denk dat ik vandaag thuis blijf!)
‘Spouwen’ is Peerder dialect voor “overgeven, braken”, m.a.w. wat in je maag zit weer (ongewild) naar buiten laten komen door de mond en/of neus. We gebruiken hiervoor in Peer ook andere woorden zoals ‘évergève / ievergève / euvergève’ (neutrale term) en ‘spije’, ‘spuie’ of ‘kotse’ (negatief geladen termen).
‘Spouwe’ is volgens een etymologisch woordenboek uit 1844 een variant van “spuwen”. ‘Spouwe’ heeft volgens die bron ook verband met “spieken”, niet het “afkijken bij een examen”, maar het “uitspuwen” waarbij de /ie/-klank als /ieje/ uitgesproken wordt: /spiejeke/, een synoniem van “speken”, uitspuwen, met als bekendste afleiding het zelfstandig naamwoord “speeksel”.
Om een beetje eufemistisch en/of beleefd te blijven, wordt vandaag ook nog het gebruik van de woorden overgeven, braken en kosten vermeden. Je hoort wel eens “vomeren”, naar het Franse werkwoord “vomir” dat overgeven betekent.
Een plastische omschrijving van het gebeuren vind je in deze zin: “Over Tongeren gaan naar Kleine- en Grote Spouwen en dan naar Kotshoven” … waarin 4 Limburgse plaatsnamen gebruikt worden die aan “overgeven” (kunnen) doen denken. Nu ja, 4 plaatsnamen is niet echt correct, want Kotshoven bestaat niet echt, het is de bijnaam van de gemeente Kortessem!
En nog iets cultureels (!). In de verfilming van “Alles moet weg!”, een roman van Tom Lanoye, laat regisseur Jan Verheyen het personage Tony, gespeeld door Stany Crets, de volgende zin … uitbraken: “Als er nu iets is waarvan ik moet kotsen, spauwen, overgeven en braken tegelijk, dan is ‘t van jeanetten.”
Tot slot: aan de Universiteit Gent heeft de onderzoeksgroep “Dialectloket” in 2007 een rapport gepubliceerd met als titel “Variatie(s) op je bord! Dialect en jongerentaal voor eten en drinken”. Daarin werden de meest voorkomende termen voor “overgeven” onderzocht. “Spuwen” was een veel voorkomende term met als varianten “spawen, spijven en spouwen”. Opmerkelijk was hun commentaar hierbij: “We hebben hier duidelijk te maken met klanksymboliek. De p, de b en de k zijn alle drie explosieven, klanken die met een “plof” worden uitgesproken. M.a.w. die beginklinkers bootsen het soms plotse en hevige karakter van het overgeven na.”
Voor alle duidelijkheid: ‘spouwe’ in het Peerder dialect wordt ook gebruikt voor de AN-woorden “spouw” en “spouwmuur” … een dubbele muur met lucht ertussen. De “spouw” is de holle ruimte tussen de delen van een spouwmuur. Gelieve niet te ‘spouwen’ in de ‘spouwen’!
Meer ‘spouwen’:
http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/spouwen
https://www.meertens.knaw.nl/ewnd/boeken/woord/27793
https://freyastaes.weebly.com/uploads/2/3/9/0/23907322/verfilming-alles_moet_weg.pdf
https://www.dialectloket.be/beeld/taalkaarten/overgeven/
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 1 van 1 januari 2021.
Louis Dingenen