‘Stèkt o.ch nie te veel in oeëre kop, want as ge ins aan ’t spikkelere zijt, dan konde nie mieë sleupe!’ (Steek je niet te veel in je hoofd, want als je eens aan het piekeren bent, dan kun je niet meer slapen!)
‘Spikkelere’ uit de voorbeeldzin heeft in (o.m.) het Peerder dialect de betekenis van “piekeren, tobben, diep nadenken, je zorgen maken”. De AN-tegenhanger is “speculeren”, afkomstig van het Franse “spéculer: onderzoeken, trachten te doorgronden” dat op zijn beurt uit het Latijn afkomstig is.
‘Spikkelere’ vinden we ook in de samenstelling ‘iets autspikkelere’, iets helemaal uitzoeken, iets bedenken zoals in ‘’t Is ‘ne straffe … hè hèèt dè hieël plan hielegans allieën autgespikkeleerd!’ (Het is een straffe … hij heeft dat hele plan helemaal alleen bedacht!). Het zelfstandig naamwoord ‘gespikkeleer’ bestaat ook en betekent “het nadenken, het tobben, het uitzoeken …”.: ‘Stopt nau toch es met dè gespikkeleer, ich wèèr ‘r nog gek van!’ (Stop nu toch eens met dat gespeculeer, ik word er nog gek van!). Het AN-woord is “gespeculeer”.
‘Spikkelere’ heeft nog een andere betekenis zoals in ‘Me brieër hèèt veel gespikkeleerd oppe beurs en hèè is er rijk van gewore!’ (Mijn broer heeft veel gespeculeerd op de beurs en hij is er rijk van geworden!). ‘Spikkelere’ betekent hier: “je kansen afwegen, gissen … hopen dat je winst maakt, maar ook het risico nemen dat je verliest, bv. bij het beleggen van geld”. Ook hier kennen we het zelfstandig naamwoord ‘gespikkeleer’. Een mooie titel van een column in een Nederlands tijdschrift luidde: “Gespeculeer over een speculatie.” “Speculatie” betekent volgens Van Dale o.m. kansoverweging, maar ook transactie met aanmerkelijk financieel risico. In het Peerder dialect kennen we ook het woord ‘spikkelatie’ … maar of het dezelfde betekenis heeft als “speculatie” is niet heel duidelijk.
‘Spikkelatie’, meestal in de samenstelling ‘spikkelatieko.k’ betekent (o.m.) in het Peerder wel “speculaas (koek)” en “speculoos (koek)”, die lekkere bruine koeken die rond sinterklaas massaal gekocht en gegeten worden. Wist je dat er een verschil is tussen ‘spikkelaas’ en ‘spikkeloos’? Het heeft blijkbaar met de kruiden te maken die in “speculaas” zitten en niet in “speculoos”! Ze zijn allebei lekker, zeker als je ze in je koffie of je warme chocomelk mag ‘so.ppe’, niet?
Meer ‘gespikkeleer’:
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/SPECULEREN
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/speculatie
https://etymologiebank.nl/trefwoord/speculeren
https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/speculatie
https://www.zwitserleven.nl/columns/corne-van-zeijl/gespeculeer-over-een-speculatie/
Eerste publicatie in Blikveld nr. 16 van 21 april 2023.
Louis Dingenen