‘Ich bin vandaag nèks wèèrd, het wèèr hèèt mich o.nner, dink ich!’ (Ik ben vandaag niets waard, het is te warm, denk ik!)
Dat het weer invloed kan hebben op hoe wij ons voelen, dat is niet nieuw. De meesten onder ons kennen dat gevoel wel. Als het buiten erg warm is, eigenlijk te warm, en je voelt je slapjes, loom en lusteloos, alsof je geen energie hebt en je tot niets in staat bent … dan zeggen we (o.m.) in het Peerder dialect in het algemeen ‘het wèèr hèèt mich o.nner’ of specifiek in het geval van hitte: ‘de hitst hèèt mich onner’! Het valt niet mee om deze dialectische zinswending in het AN weer te geven … Misschien iets in de zin van “het weer is mij te machtig”, “ik ben overmand door” ….
In het Peerder betekent ‘iets of iemand o.nner hemme’ letterlijk dat je over iets of iemand de baas bent en dat de betrokkene onder je ligt, zoals bij een worstelgreep of een lijf-aan-lijf gevecht: iets of iemand onder hebben. Wie onder ligt, moet het onderspit delven, heeft de strijd verloren en is te licht bevonden.
‘O.nnere knei hemme’ is familie van ‘o.nner hemme’ … Als “je iets onder de knie hebt” dan beheers je iets, ben je het meester, bv. een taal, een techniek, een vak.
Het is niet alleen de ‘hitst’ (hitte) die een mens parten kan spelen, bijvoorbeeld als de ‘hitst binnen zit’ (als het binnen heel warm is). Ook de ‘kaa’ (koude) en meer bepaald de ‘vreer’ (vorst) kan iemand de adem afsnijden of aan het rillen brengen, al zijn die weersomstandigheden op zich niet ongezond.
En hoe zeggen we in het Peerder dat het heel droog is? De ‘drieëgt’ zoals in de zin: ‘Die drieëgt diet de mais gieë goed!’ (die droogte doet de maïs geen goed)! En als het (te) nat is? Hebben we daar een specifiek woord voor? In het AN kennen we het “vocht”, in het Peerder denken we eerder aan ‘natighèd’ (nattigheid, in de letterlijke betekenis dan) … Hopelijk ken jij een meer passende dialectische term … en wil je hem dan doorsturen aub?
In het Peerder dialect zijn er veel en interessante zinswendingen waarin het weer een rol speelt. Kent je er? Stuur ze zeker door, liefst met een voorbeeldzin en de betekenis erbij … alvast dank en later zullen we daar dan zeker op terugkomen.
Meer ‘weer’:
https://plusmagazine.knack.be/gezondheid/6-manieren-waarop-het-weer-je-gezondheid-beinvloedt/article-normal-880147.html
https://www.warmedagen.be/gezondheidsklachten https://etymologiebank.nl/trefwoord/onderspit
Eerste publicatie in Blikveld nr. 17 van 29 april 2022.
Louis Dingenen