‘Vrigger ginge de minse dèk ichtere bij de geboeër … gezellig … én ooch goed veer de jo.ng kèrels … veer e lief te zikke!’ (Vroeger gingen de mensen dikwijls buurten en deden ze ’s middags een dutje.)
‘Ichtere’ en ook variant ‘uchtere’, betekenen “buurten, gezellig met vrienden, kennissen … samen zijn en kletsen in of rond het huis, met of zonder een drankje erbij”. Eerst de radio, later de televisie en nu de computer hebben grotendeels de plaats van het oude dorpsgebruik ‘ichtere’ ingenomen. Tegelijk is de nood aan meer verbondenheid vandaag meer dan ooit aanwezig, zo blijkt: “Terug uchteren, een babbelwandeling” was in september ’21 een initiatief van de gemeente Hechtel-Eksel.
Het ‘ichtere’ was een vast gebruik in de herfst en de winter, als het vroeg en lang donker is, om samen met familie en vrienden, afwisselend in elkaars huis, de lange avonden gezellig door te brengen. De vrouwen brachten hun spingerief mee, de handen stonden niet stil en de tongen nog veel minder … Men bad een ‘tientje’ van de rozenkrans, men vertelde de laatste roddels en er werd ook wel gezongen … zo lezen we in een artikeltje uit 1880 over het ‘ichtere’ in Hasselt waarin ook nog staat dat het ‘ichtere’ “tot aan den ochtend of morgenstond” kon duren … Toch verwonderlijk, zo lang, maar anderzijds … in de winter was er minder werk op de boerderij en mochten de teugels wat gevierd worden.
Onze navraag in Peer levert een andere invulling van ‘ichtere’ in onze streken op: “Het ‘ichtere’ duurde hier zeker niet tot midden in de nacht,” weet een geboren en getogen Perenaar, “meestal maar tot een uur of half elf, omdat iedereen ’s anderendaags vroeg uit de veren moest en ook vooral omdat laat opblijven ‘te kèstelek waas aan stookhout veer de stoof en kèstelek aan kaarse of petrol voor de kinkee, de olielamp! (te kostelijk was aan stookhout voor de kachtel en te kostelijk aan kaarsen of petroleum voor de kinkee, de olielamp!)” Het energieprobleem van onze voorouders! En ‘ichtere’ gebeurde ook blijkbaar alleen op zondag, want de andere zes dagen waren werkdagen!
De herkomst van het woord ‘ichtere’ zou volgens dezelfde bron in de jaren ’60 van de vorige eeuw door toenmalig directeur Schetz van ’t Sint-Lambertuscollege ooit uitgelegd zijn. “Het zou komen van de afspraak dat ‘’t mansvolk ‘ten achter ure’ bij elkaar op bezoek ging.’ Vooral de huwbare jongemannen deden hieraan mee.” Ze trokken dan naar de thuis van de meisjes om er te babbelen en muziek te maken met de ‘trekzak’ (accordeon) of ‘mondharmonica’. De achterliggende doelstelling was natuurlijk een huwbaar meisje te vinden. “Wanneer een jongeman een oogje had laten vallen op zo’n lief meisje … en een boterham aangeboden kreeg van de ouders van dat meisje of van het meisje zelf … dan betekende dit dat de jongeman geen schijn van kans had en dus maar beter kon vertrekken!” zo weet een medewerker van ’t Lin van zijn ouders …die elkaar wél via het ‘ichtere’ leerden kennen. Een uitdrukking met dezelfde betekenis was: ‘Hèè hèèt z’n èèrten oog aut!’ (Hij heeft zijn erwten ook op) … een verborgen toespeling op het feit dat hij geen kans (meer) had!
Er was overigens wel wat keuze met al die kroostrijke gezinnen vroeger, maar op sommige boerderijen werd dat pottenkijken toch niet echt op prijs gesteld en niet alle deuren stonden dus open voor dat ‘jo.nk volk’. Soms werden ook alleen die jongemannen op prijs gesteld ‘die genoeg achter zich haaën’ (die genoeg achter zich hadden), een volks gezegde om aan te geven dat ze later voldoende grond zouden erven om een goede partij te (kunnen) vormen voor de dochter van de betrokken boer. Zo werden een paar jongemannen ooit eens “te min” bevonden ‘omdat ze te weinig achter zich haaën’. De week erna haalden ze wat slingerplanten uit het bos, bonden die slierten aan hun voeten en trokken zo door ‘’t haus’ van de betrokken boer met de vraag: ‘Kiekt nau ‘s, hemme ve nau genoeg achter eus?’ (Kijk nu eens, hebben we nu genoeg achter ons?)
Nog ‘ichtere’:
https://www.limburgnieuws.be/hechtel/1632995538-terug-uchteren-a.html
https://www.dbnl.org/tekst/melc015bokk02_01/melc015bokk02_01_0002.php#003T
Eerste publicatie in Blikveld nr. 14 van 7 april 2023. Louis Dingenen