‘O.nnere viet aut en loeëp mich nie mieë o.nnere viet, want ich kan zoe al nie tegoei o.nnere viet aut!’ (Uit de voeten en loop mij niet meer voor de voeten, want ik ben zo al niet goed te been!)
In de voorbeeldzin hierboven staat drie keer ‘o.nnere viet’ met telkens een betekenisnuance en dat maakt o.m. ons Peerder dialect zo interessant. Voor alle duidelijkheid: ‘viet’ is het meervoud van ‘voet’ zoals ‘pieët’ het meervoud is van ‘poeët’, met dit verschil dat de /ie/ van ‘viet’ korter uitgesproken wordt dan de /ie/ van ‘pieët’! Peerder varianten van ‘viet’ zijn zeker ‘veet’ en ‘vuut’ en misschien ken jij er nog. Laat maar horen!
‘O.nnere’ is dialect voor “onder de” en de combinatie met ‘viet’ is dus ‘o.nnere/onder de viet’, letterlijk “onder de voeten”. Als iemand zegt dat je ‘o.nnere viet aut moet’, dan kan je je beter reppen, want dan moet je oprotten, je uit de voeten maken, wegwezen! Als je ‘iemet nie o.nnere viet moet loeëpe’ dan zorg je er ook best voor dat je weg komt, want je wil niemand “voor de voeten” lopen. Je zou die persoon immers letterlijk kunnen doen struikelen en dus ernstig kunnen hinderen of zelfs pijn doen als hij valt!
Als iemand in Peer tegen je zegt dat hij ‘nie mieë zoe goed o.nnere viet aut kan’ of ‘wa o.nnere viet is’ dan ben je ook best voorzichtig en vriendelijk, want dan wil die persoon zeggen dat hij niet meer zo goed “te been” is, maar hij kan ook ‘wa o.nnere viet’ zijn van een bepaalde situatie of van slecht nieuws of zo … waarvan hij aangedaan is en waardoor hij zich niet zo goed voelt. Je merkt overigens dat ‘viet’ in het dialect “voeten” gebleven is, maar in het AN “been” geworden is.
Bij het zoeken naar de herkomst van het woord “voet” kom je de uitdrukking “op staande voet” tegen zoals in “iemand op staande voet ontslaan” in de betekenis van “met onmiddellijke ingang”. In Etymologiebank.nl (zie ook de link hieronder) kan je lezen dat wie in de 16de eeuw veroordeeld werd en in hoger beroep wilde gaan, dat “staensvoet” of “voetstaens” moest doen, nog voordat hij dus een voet verzette …op staande voet dus.
In hetzelfde artikel lees je meer over waar ‘veerre viet’ (voor de voet) vandaan komt in bv. de zin ‘Hèè scho.bde alle pèèlkes veerre viet om!’ (Hij trapte alle paaltjes voor de voet om, een voor een!). ‘Veerre viet’ zou gevormd zijn naar analogie met “voor de hand (liggend)” dat gezegd werd van zaken die bv. op een markt op een tafel lagen en dus op handhoogte aangeraakt, overgenomen, gekocht … werden mét de bedenking dat ze gekocht moesten worden zonder verder onderzoek, dus … zoals ze er bij lagen. Dingen die op de grond lagen, zoals hout, konden dan “voor de voet” gekocht worden of “voetstoots”, dus ook zonder verder onderzoek en ook “zonder overslaan” … ‘veerre viet’ dus!
‘Amai, mijn viet!’ … ik hoor het je al zeggen … en ja, er zijn nog heel wat uitdrukkingen met ‘viet’ in, maar dat is misschien stof voor een andere keer!
Meer ‘viet’:
http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/voeten%2C+niet+uit+de+~+kunnen
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/voet
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/voetstoots
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 16 van 16 april 2021.
Louis Dingenen