‘Stopt nau toch es met dè gejooksel en zit stil!’ (Stop nu toch eens met dat gewriemel en zit stil!)
‘Jooksele’ is een werkwoord dat in het Peeder dialect niet voor iedereen hetzelfde betekent en voor het afgeleide zelfstandig naamwoord ‘gejooksel’ geldt hetzelfde.
Sommige Perenaren (her)kennen ‘jooksele’ als “krabben, schuren of schurken als je jeuk hebt” en ook als “jeuk hebben”. Het ligt voor de hand dat ‘jooksele’ doet denken aan dat kriebelende gevoel dat je hebt bij ‘jeuke’ of ‘jeke’ (met variant ‘jieëke’) en dat ‘gejooksel’ doet denken aan ‘jeuk(sel)’, ‘jeeksel’ of ‘jieksel’. Een werkwoord op -elen duidt altijd op iets dat veelvuldig, herhaaldelijk gebeurt. Je krabt, schuurt of schurkt meer dan eens als je jeuk hebt. In de Middeleeuwen bestonden “joken” en ‘jookselen’ overigens ook al in de betekenis van “jeuken”.
Andere Perenaren kennen ‘jooksele’, ‘joksele’ en ook ‘juksele’ als “rusteloos, ongedurig, ongeduldig zenuwachtig heen en weer bewegen op bv. een stoel, in een zetel”, “wriemelen”. Een synoniem in het dialect zou dan ‘roaze’ kunnen zijn, in de tweede betekenis van het AN-woord “razen” zoals het in Van Dale uitgelegd staat: “zich heel snel voortbewegen”.
Als je deze tweede betekenis van razen uit Van Dale combineert met de eerste betekenis in Van Dale, nl. “rumoer maken”, dan begrijp je zeker dat een jonge moeder vroeger over haar kinderen zei: ‘Die jing met hun gejooksel, ze maken ene mins nog gek!’ (Die kinderen met hun gewriemel, ze maken een mens nog gek!) Dat ‘gejooksel’ moet echt op de zenuwen gewerkt hebben, maar in de dialectliteratuur is geen verwijzing naar dit ‘jooksele’ te vinden, jammer. We zouden wel een redelijk voor de hand liggend verband kunnen leggen tussen het heen en weer bewegen van je hand of lichaam(sdeel) bij het krabben en het onrustig zitten als je jeuk hebt en de betekenis “onrustig heen en weer bewegen”.
Nog anderen in Peer kennen ‘jooksele’ in de betekenis van “nooit tevreden zijn, altijd twisten” en een ‘jookselèèr’ is dan een “dwarsligger”! Heel zelden en in beperkte (familie)kring blijkt ‘jooksele’ ook gebruikt te worden voor ‘muziek maken’, maar dan vooral in de zin van “lawaai maken”…
Wij zijn benieuwd: ken jij het woord ‘jooksele’ en/of ‘(ge)jooksel’ in het dialect van Peer? Laat ons dan weten in welke betekenis en als het kan … geef er een voorbeeld en/of voorbeeldzin bij! Alvast hartelijk dank!
Nog ‘jookselen’:
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/jeuk
https://archive.org/stream/idioticonvanhet03lettgoog/idioticonvanhet03lettgoog_djvu.txt
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/razen
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 30 van 23 juli 2021.
Louis Dingenen