‘Kiek es wat e hortig jo.nk … deu zit lèven in!’ (Kijk eens wat een dartel kind, daar zit leven in!)
‘Hortig’ is een oud Peerder dialectwoord dat blijkbaar weinigen nog kennen. Het betekent “dartel, vrolijk, energiek, levendig, speels, vinnig, beweeglijk …”. ‘Hortig’ wordt niet alleen gebruikt om mensen te beschrijven, in dit geval vooral kinderen en jongeren, maar ook voor jonge dieren, om aan te duiden dat ze erg levendig zijn. ‘Kevits’, een ander oud Peerder dialectwoord, is een synoniem van ‘hortig’ … klopt dat?
Je vindt niet zo heel veel informatie over ‘hortig’ en wat je vindt is nogal uiteenlopend. Bronnen uit het Genkse gebruiken ‘hortig’ zoals wij het kennen: ‘een hortig menneke’ (een speels en levendig mannetje) en dat vind je ook bij Jean Bosmans in zijn Groot Woordenboek van het dialect van Meeuwen. Kiliaan, een taalgeleerde uit de 16de eeuw, omschreef ‘hortig’ in het Latijn als “agilus” waarin we het modern Engelse woord “agile” herkennen en dat betekent “beweeglijk”. Elders betekent ‘hortig’ dikwijls “snel, haastig of gehaast”.
Waar ons ‘hortig’ vandaan komt? Misschien weet jij het … laat het ons dan ook weten, ok.
‘Hortig? E wicht dè op hèèr viertiende al met jonges bezig waas … dè waas een hortige, zoe zeeën ze dè vrigger!’ zo omschreef een jeugdvriend onlangs wat het woord ‘hortig’ bij hem op ‘t Lin opriep. (Een meisje dat op haar veertiende al met jongens bezig was … dat was een hortige, zo zegden ze dat vroeger!) In Nederlands Limburg betekent ‘hortig’ “heftig, onstuimig”, maar de meeste andere bronnen zoeken het in de richting van “haastig/gehaast”, “opvliegend” en zelfs “stijf of harkerig in zijn bewegingen”.
‘Hortig’ heeft niets te maken met “de hort op” of met “horten en stoten”. “Hort” in de zin “hij was ‘s avonds meestal de hort op” komt van het Middelnederlands huert of hurt, dat “weg” betekent. Als je “de hort op bent”, ben je dus weg en meestal is dat dan voor je plezier. “Hort” in de zin “Hij deed zijn verhaal met horten en stoten” komt van het Middelnederlandse hort of hurt dat “stoot” betekent en aangeeft dat iets dus “niet vlot” verloopt, zoals in de zin hierboven.
In de voorbeeldzin bovenaan deze tekst staat het woord ‘jo.nk’, Peerder dialect voor “kind”, maar het kan ook een bijvoeglijk naamwoord zijn met de betekenis “jong”. Dat is voor een andere keer met een ander verhaal, ok! Een verhaal over een ander ‘hortig jo.nk’, misschien!
Nog ‘hortig’:
http://www.dialectingenk.be/gedicht_tekst.php?id=83&c=1491334999
http://users.telenet.be/heemkringzutendaal.info/plat/p_H.htm
https://www.meertens.knaw.nl/ewnd/boeken/woord/59788
https://www.mijnwoordenboek.nl/dialect-vertaler.php?woord=hortig
https://ivdnt.org/onderzoek-a-onderwijs/webrubrieken/woordbaak-archief/1074-waar-komt-het-woord-hort-vandaan
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 4 van 22 januari 2021.
Louis Dingenen