Hèè hèèt ‘ne vro.nk inne dèèrm en dè diet gewèllig pijn, zegge ze, en ’t is ooch lèèvesgeveurlek! (Hij heeft een kronkel in de darmen en dat doet enorm pijn, zeggen ze, en ’t is ook levensgevaarlijk!)
“Wringen” of ‘vringe’ gebruiken we (o.m.) in het Peerder dialect, in de letterlijke én figuurlijke betekenis. Letterlijk betekent het “met draaiende bewegingen iets op zijn plaats brengen”, zoals Van Dale het omschrijft en dat ervaar je als ‘ge o.ch in oeër bro.k moet vringe as ge bijgekome zijt’ (als je je in je broek moet wringen als je aangekomen bent). Figuurlijk kennen we wringen als “tegenwerken” zoals in ‘hèè moet altijd ko.nne vringe, echt tegevringe, ’t is ‘nen echte vringer’ (hij moet altijd kunnen wringen, echt tegenwerken, het is een echte dwarsligger).
In het AN is “wrong” de onvoltooid verleden tijd van het werkwoord “wringen” zoals in “hij wrong de laatste druppel zweet uit zijn handdoek”. In het dialect zeggen we ‘hèè vro.nk de lèste drèp zwieët aut z’nen hando.k’, met een /k/-klank op het einde van ‘vro.nk’. Vergelijk hiermee de verleden tijd in ‘hèè go.nk’ (hij ging), ‘hèè blo.nk’ (hij blonk), ‘hèè sto.nk’ (hij stonk)… allemaal met een /k/-klank op het einde.
Het zelfstandig naamwoord “wrong” bestaat ook in het AN en betekent “knotje, dotje, haarwrong”. In ons dialect heet dat ook ‘vro.nk’ in ‘ze haa hèèr heur in ‘ne vronk gedeun, dan haa z’r giene last van as ze de kei moes mèlleke. (Ze had haar haren in een dotje gedaan, dan had ze er geen last van als ze de koeien moest melken.) Het gaat hier dus om een draai van de haren in het kapsel.
Wanneer een waterslang sputtert of helemaal geen water meer doorlaat, dan kan het zijn dat tussen de kraan en de spuitmond een ‘vro.nk innen dèèrm zit’ (een kronkel/knoop in de slang zit). Die kronkel bemoeilijkt de doorstroming van het water of sluit het water zelfs helemaal af. Zo’n ‘vro.nk’, zo’n kronkel, kan je ook in je ingewanden hebben en dat kan dan levensgevaarlijk zijn. Een ‘vro.nk’ in de dikke of dunne darm veroorzaakt veel pijn en als je er niet heel snel bij bent … leidt dat eventueel tot de dood. Met zo’n ‘vro.nk’ wordt dan een darmtorsie bedoeld waarbij de darm rond zichzelf gedraaid is en alle doorgang blokkeert. Soms zeggen ze in het dialect dan ook ‘ene knoëp inne dèèrm’. Figuurlijk kan je ook een ‘vro.nk’ in je darmen hebben of ‘’ne knoeëp inne maag’ als je ongerust, zenuwachtig, erg bezorgd bent en dat leidt tot maagklachten, pijn in de buik …, maar het is geen echte ‘vro.nk’.
In dezelfde context kunnen we spreken van een “kink in de kabel”, een valse slag in een kabel als je die oprolt. Door de torsie in de kabel “knoopt” de kabel zich op. Herinner je je de kinderen op school nog die vroeger hun sjaals ‘opknieëpde’ of ‘opdrèède’ tot (kei)harde slagwerktuigen waarmee je elkaar echt wel pijn kon doen? Figuurlijk duidt die kink in de kabel op een (meestal) onverwachte tegenvaller waardoor je plannen niet uitgevoerd kunnen worden. Oh ja, die “kink” kennen wij in ons dialect ook als ‘knik’, niet?
Nog ‘vronk’:
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/wringen
https://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/verstoringen-in-de-passage-van-voedsel-door-de-darm
https://etymologiebank.nl/trefwoord/wrong
https://etymologiebank.nl/trefwoord/kink1
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 32 van 9 augustus 2024.
Louis Dingenen