Dit verhaal begint aan de ontbijttafel die netjes opgeruimd wordt: ‘plak’ (plaats, ruimte) maken om het dagelijkse crytogram uit de krant in te vullen. ’t Gaat vlot en ineens komt de opgave: “Een affiche met een vlek?” Mmm, niet evident! Het gezochte woord blijkt … “plakkaat” te zijn.
‘Plakkeut’ kennen we toch ook in het Peerder dialect, denk je dan! Anderzijds is het lang geleden dat we “plakkaat” nog eens gehoord of zelf gebruikt hebben, want vandaag de dag spreken we meestal over “poster en affiche”, niet? Zo staat het trouwens ook in de opgave van het cryptogram!
Een ‘plakkeut’ kan een poster of affiche zijn op een aanplakbord om een evenement of zoiets aan te kondigen. In de 17de en 18de eeuw werden maatregelen tegen de pest “per plakkaat” bekendgemaakt, zo blijkt. Het kan ook een (naam)bord zijn tegen de muur naast de deur of op de muur, met daarop bv. de naam van de bewoner …. Je ziet dat nogal eens bij een tandarts, dokter, notaris … naast of op de inkomdeur … en dikwijls in email! ‘Deu ho.nk e groeët plakkeut tege de mieër en dan bin ich deu mè binnegegeun … mè ich zaat verkieërd, ’t waas d’aaner deer, die ’t erlangs!’ (Daar hing een groot plakkaat / plaquette tegen de deur en dan ben ik daar maar binnengegaan … maar ik zat verkeerd, het was de andere deur, die ernaast!) Een “plaquette”, ook wel “plaket” of “plaque”, is wel iets speciaals: het is een afbeelding of tekst in een ondiep reliëf gebeiteld of gegraveerd zoals bij een gedenkplaat op een monument.
In de bovenstaande betekenis is ‘plakkeut’ afkomstig van het Franse “plaquard/plackart”, een “(bewijs)stuk dat van een officiële zegel voorzien was” en een officiële mededeling inhield. Afgekort werd dat later “plaque” en zo is het waarschijnlijk als ‘plakkeut’ bij ons terechtgekomen.
In deze context popt ook de term ‘plakkeutverf’ op. “Plakkaatverf” doet ons misschien aan de lagere school denken of aan kinderen die aan het schilderen zijn … ‘Plakkeutverf’, ook wel “gouache” genoemd, dekt goed en droogt snel, vandaar dat ze handig is voor kinderen, maar deze verf wordt ook op industrieel niveau gebruikt … om posters en ‘plakkeute’ te schilderen.
Maar ‘plakkeut’ heeft nog een betekenis … Een ijverige lezeres vertelde onlangs dat ze bloed had moeten laten trekken en ‘die verpleegster van gistere hèèt mich aarig getrajaakt … kiek hei ’s wa een bla plakkaat op m’nen èrem!’ (Die verpleegster van gisteren heeft mij nogal toegetakeld … kijk hier eens wat een blauwe plek op mijn arm!) ‘Plakkaat’ of ‘plakkeut’ in de betekenis van “(bloed)vlek, plek, spat …”, ook dat is oud-Peerder dialect, niet? ‘Ich haa geknooid mette majenèès en ich ha e groeët plakkeut op m’ne jas’ (Ik had geknoeid met de mayonnaise en ik had een grote vlek om mijn jas!) Woorden als ‘flater’ en ‘klater’ zijn misschien thuistaal en heel erg beperkt in gebruik, maar ik heb ze vroeger ook wel gehoord om zo’n ‘plakkeut’, zo’n vlek of spat aan te duiden. En dan is er nog een verschijnsel uit de medische wereld dat als ‘plakkeut’ benoemd wordt: je hebt jeuk en je krabt, herhaaldelijk en altijd op dezelfde plaats. Na een tijdje verschijnt op die plek een kleine of grote korst… een ‘plakkeut’! En ondertussen is heel het cryptogram ingevuld geraakt!
Nog ‘plakkaat’:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Plakkaat
https://etymologiebank.nl/trefwoord/plakkaat
https://etymologiebank.nl/trefwoord/klad1
https://tijdschriftholland.nl/recensie-kerkhoff-pestbestrijding/
https://iconic-elements.com/wat-kan-je-doen-tegen-een-rood-jeukende-plakkaat/
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 49 van 6 december 2024.
Louis Dingenen