‘Ich bin op, hielegans op, ich hem ieërst nog alle materiaal moete opwèrreke veer dat ich neu haus kos!’ (Ik ben helemaal op, ik heb eerst nog alle materiaal moeten verwerken voor ik naar huis kon!)
Opwerken heeft in het AN vooral de betekenis “iets beter maken, iets uitzuiveren” zoals in “boter opwerken” door er bv. zout aan toe te voegen. In het Peerder dialect ligt dat iets anders.
Stel je voor: je bent aan het werk, bv. in de bouw, en je mag naar huis, maar er is nog een halve kuip mortel over, kant en klaar en perfect geschikt om te werken … wat doe je dan? Afhankelijk van de situatie, van de cultuur van je bedrijf en van je statuut zul je anders reageren. Als je voor jezelf aan het werken bent, dan zal je deze mortel ‘opwèrreke’, dus verder werken tot alles op is … Als je voor een (groot) bedrijf werkt en je werkuren zitten erop … dan is de kans groot dat je de mortelspecie wegwerpt en niet ‘opwèrkt’, of wel? En je raadt het al, een (kleine) zelfstandige metselaar zal je die materie zeker ‘opwèrreke’ …
Als je in je carrière onderaan de ladder moet beginnen, wat normaal is, dan ‘ko.nde o.ch opwèrreke’ (dan kun je je opwerken) door goed werk te leveren en ambitie te tonen. Je krijgt zeker de kans op promotie zodat je je telkens kan ‘opwèrreke’, hoger op de ladder klimmen, vooruitgaan …Het gaat hier dan om het wederkerig werkwoord ‘zich opwèrke’.
Wanneer iemand zo hard gewerkt heeft dat hij helemaal “op” is, dan kan hij of zij echt niet meer verder werken. Je hoort oudere of zieke mensen wel eens zeggen, dat ze helemaal “op” zijn, zoals in: ‘Ich bin hieëlegans op, ich kan nie mieë!’ De betekenis is dat je totaal opgeleefd bent, dat je geen reserve meer hebt …
Meer ‘opwerken’ :
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/opwerken
https://www.ensie.nl/van-dale/opwerken
https://www.encyclo.nl/begrip/opwerken
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 34 van 23 augustus 2024.
Louis Dingenen