‘Haagt em inne mot, hèè is nie te vertrouwe!’ ‘Zijt gerèst, ich haan em inne maak!’ (Hou hem goed in de gaten, hij is niet te vertrouwen. Wees gerust, ik houd hem in het oog!)
In het Peerder heeft ‘inne mot haaën’ dezelfde betekenis als het AN: “in het oog houden.” Als je iets ‘inne mot krijgt’ begin je iets te zien, te snappen, door te krijgen … zoals in ‘Ich ha rap inne mot dat ’t giene zeivere waas!’ (Ik had snel door dat hij niet zuiver op de graat was!). Waar “mot” precies vandaan komt, hebben de taalkundigen (nog) niet kunnen achterhalen!
De betekenis “lucht van iets krijgen, doorkrijgen” vinden we (o.m.) in ons dialect ook terug in de uitdrukking ‘iets inne snaut krijge’ met als variant ‘in het snotje krijge’ … zoals een paard dat de geur van de stal al van ver ruikt. ‘Snaut’ en ‘snot(je)’ verwijzen dan natuurlijk naar de neus!
‘Inne mot krijge/haaën’ is synoniem met ‘inne gate krijge/haan’. De uitdrukking “in de gaten hebben” stamt uit de middeleeuwen toen de ridders harnassen droegen die bijna hermetisch afgesloten waren. In de helm waren wel “ooggaten” voorzien zodat de ridders toch konden zien waar bv. de tegenstander was. De stap van “gaten” naar “ogen” is heel klein en erg logisch. Tussen ‘inne gaten krijge’ en ‘inne gate haaën’ zit hetzelfde (weliswaar lichte) betekenisverschil als tussen ‘inne mot krijge’ en ‘inne mot haaën’ en ook ‘in ’d’oeëg krijge’ en ‘in d’oeëg haan’.
In (o.m.) het Peerder dialect kennen we ook de minder gebruikte uitdrukking ‘iets of iemand inne maak krijge / hemme / haaën’ met dezelfde betekenis als de hierboven aangehaalde uitdrukkingen: beginnen door te hebben, beginnen te zien etc. De herkomst van de uitdrukking is niet meteen duidelijk, maar “iemand iets vermaken” betekent “aan iemand iets toekennen bij testament”. “De maak” betekent volgens De Vries in Etymologiebank.nl “het maken, (huwelijks)contract, beschikking, uiterste wilsbeschikking”. Als we dus iemand ‘inne maak haaën’ kan dat betekenen dat we aan hem/haar blijven denken, hem niet vergeten en dus … in het oog houden.
Voor alle duidelijkheid: als je trouwpak ‘inne maak is’, dan staat het niet in het testamente van iemand, maar dan is het nog bij de kleermaker die het nog “aan het klaarmaken” is! Maar dat was natuurlijk al duidelijk!
Meer ‘mot en maak’:
https://mens-en-samenleving.infonu.nl/diversen/143411-het-verhaal-achter-enkele-uitdrukkingen-en-gezegdes.html
https://www.dbnl.org/tekst/stoe002nede01_01/stoe002nede01_01_2184.php
https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/mot, inde~20hebben
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/maak
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 27 van 5 juli 2024.
Louis Dingenen