‘Ze haan ‘m goed tisse en hèè kreeg ze deu gemète, met twieë tegen iene … verschrikkelijk hoe dèè ’t er autzaag neuderhand!’ (Ze hadden hem goed te pakken en hij kreeg de volle laag, met twee tegen een … verschrikkelijk hoe die er nadien uitzag!)
Wanneer iemand ‘ze gemète krijgt’ in (o.m.) het Peerder dialect, dan krijgt die persoon ervan langs. Niet zomaar een slag of een mep, maar wel een heel zwaar pak slaag, heel veel rammel … kortom, het is niet zijn beste dag. Je kan in Peer blijkbaar ook zeggen dat hij ‘ze gerete krijgt’, als lijkt dat eerder uit Meeuwen, pardon Oudsbergen, te komen, maar buren wisselen natuurlijk ook taal met elkaar uit.
‘Mète’ (meten) doet ons denken aan ‘’ne mèter’ (vouwmeter/duimstok en de afstandsmaat) en ‘de meut’ (de maat), ‘de meute pakke’ (de maten nemen, aanmeten) en ‘opmète’ (opmeten. ‘Opmète’ doet de landmeter als een stuk grond verkocht wordt en “aanmeten” doet de kleermaker als iemand zich een pak ‘op meut’ laat maken, ‘e kestiem op meut’ (pak op maat). Ook dit noemen wij in ons dialect ‘opmète’, ‘de meute van iemed pakke’. Vroeger gebeurde dat “aanmeten” frequent, vandaag zijn er nog weinigen die zich een pak “op maat” laten maken. “Meten is weten” hoor je wel eens en waarschijnlijk wordt daarom alles en nog wat ‘gemète’ en in cijfers en grafieken weerggeven. Trouwens, ‘meutwerk’ en ‘werk op meut’ zijn heel gangbare begrippen, in het dialect en in het AN. Een “maatwerkbedrijf” of “maatwerkplaats” is een bekende term voor een soort sociale onderneming in Vlaanderen, denk maar aan de kringloopwinkels.
Waar komt die ‘ze gemète krijge’ vandaan? Het Vlaams Woordenboek kent “de maat nemen van iemand” in de betekenis van “de sterkte van iemand bepalen”. Dat zou een vertaling zijn van de Franse uitdrukking “prendre la mesure de quelqu’un” die letterlijk verwijst naar “aanmeten” en figuurlijk naar “iemand taxeren, testen, de sterkte bepalen”. In het AN vind je de uitdrukking “iemand de maat nemen”. Ze zou ontleend zijn aan de bijbel en vrij vertaald komt het erop neer dat je zelf zal beoordeeld worden zoals je anderen beoordeelt. Iets breder bekeken betekent het: zoals wij handelen, zullen ook wij behandeld worden.
Met wat goede wil kun je in ‘ze gemète krijge’ dus terugvinden dat “iemand de maat genomen wordt”, dat hij “getest, getaxeerd” wordt en met een knipoog kan je dus zeggen dat hij een “pak” krijgt, maar wel een ‘pak slèèg of rammel’, natuurlijk.
Als iemand een betere en/of andere verklaring of uitleg kent … laat maar komen en je mag gerust zijn, ‘ge krijgt ze nie gemète’!
Nog ‘mète’:
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/aanmeten
https://www.ensie.nl/woordenboek-van-populair-taalgebruik/iemand-de-maat-nemen
https://www.deoost.nl/blog/maatpak-maten-nemen
https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/maat,%20de%20~%20nemen%20van%20iemand
https://etymologiebank.nl/trefwoord/maat1
https://nl.wikipedia.org/wiki/Maatwerkbedrijf
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 44 van 1 november 2024.
Louis Dingenen