‘Wa ene schoeënen hoed hadde gèè wel nie! Wilde nie mangele met de mijne?’ (Wat een mooie hoed heb jij! Wil je niet ruilen met de mijne?)
In (o.m.) het Peerder dialect is ‘mangele’ vooral bekend in de betekenis van “ruilen, omruilen, wisselen, inwisselen”. Je kan bv. ‘met iemand van iets mangele’ zoals in ‘ich hem met m’n nèèf van o.tto gemangeld’ (ik heb met mijn neef van auto geruild).
Je kan ook twee verschillende dingen tegen elkaar “ruilen” zoals in de ruilhandel vroeger. ‘Wilde mangele? Ich gèèf o.ch ene sjaal veer die po.ts!’ (Wil je ruilen? Ik geef je een sjaal voor die muts!) Als de ruil doorgaat, dan heb je ‘’ne sjaal gemangeld tege/veer ’n po.ts’ met de voorzetsels “tegen” en “voor”.
‘Mangele’ is familie van ‘mengele’ en ‘menge’, zo lees je in Etymologiebank.nl, een heel interessante databank om de herkomst en betekenis, ook in het dialect, van woorden op te zoeken.
‘Tausen’ is een synoniem van ‘mangelen’, zo meldt een trouwe lezer! ‘Ze haan van vielo getaust’ (Ze hadden van fiets gewisseld). ‘Tausen’ komt van het Duitse werkwoord ‘tauschen’ (ruilen).
“Mangelen” kan ook betekenen dat je, zoals vroeger, de natte was door de “mangel haalt” om het meeste water er al uit te persen. Een mangel kennen we in ons dialect als een ‘wringer’. Het was een werktuig met twee rubberen rollen die boven en tegen elkaar draaien en dat je met een zwengel bedient. Een mangel kan ook gebruikt worden om kledij glad te strijken.
Zo’n mangel wordt vandaag niet meer gebruikt, maar er bestaan blijkbaar nog ‘wringers’ in kleinere versies, ook gekend als “moppers” … klopt dat? De figuurlijke betekenis van “iemand door de mangel halen” kennen we ook nog, nl. “iemand scherp bekritiseren”.
Tussen haakjes, ‘ene wringer’ kan in het Peerder ook iemand zijn die “dwarsligt”, “tegenwerkt”, “tegenwringt” … en er zijn voorbeelden genoeg van ‘wringers’ in Peer, niet?
Nog ‘mangele en tause’:
https://etymologiebank.nl/trefwoord/mangelen2 ; https://nl.wikipedia.org/wiki/Mangel_(werktuig)
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 4 van 26 januari 2024.
Louis Dingenen