‘Lekker, mè machtig, dè dessèèr, ich kan nèks mieë op!’ (Lekker, maar het vulde nogal, dat dessert, ik kan niets meer op!)
‘Machtig’ is een ‘machtig schoeë woord’ in o.m. het Peerder dialect, een erg, geweldig … mooi woord. ‘Machtig’ kan op zichzelf staan als bijvoeglijk naamwoord zoals in een bewonderende uitspraak: ‘Dè waas machtig! Knap gedribbeld, hèl geschoten, zjust innen ho.k! Machtig!’ (Dat was knap! Knap gedribbeld, hard getrapt, precies in de hoek! Mooi!).
‘Machtig’ versterkt dikwijls het woord dat erop volgt zoals in de eerste zin en in ‘e machtig schoeën autzicht hadde hei’ (een heel mooi uitzicht heb je hier). In dezelfde sfeer zit ‘e machtig gebouw’ waarin zowel “groot”, “groots” als “indrukwekkend” besloten zitten. En als je van iemand zegt dat hij ‘machtig rijk’ is, dan bedoel je dat hij enorm rijk is én ook wel veel invloed heeft.
‘Machtig’ betekent ook “met veel macht/kracht” zoals in ‘hèè ha e machtig leger’ waarin ook het aspect “veelheid” begrepen wordt: machtig, krachtig en groot (in aantal). Je kan ‘machtig’ dan ook nog versterken zoals in ‘oppermachtig’ dat dan verwijst naar een bijzonder hoge gradatie van macht zoals in ‘De Oppermachtige’.
Als het iemand emotioneel te zwaar wordt, zeggen we: ‘’t Woord ‘m te machtig, hèè kos zich nie mieë inhaan en hèè begos te janke’ (het werd hem te emotioneel, hij kon zich niet meer beheersen en hij begon te wenen).
Wanneer iemand bij ons zegt dat ‘hèè die taal nie machtig is’, dan geeft die persoon aan dat hij die taal niet beheerst. Je kan dat over een taal zeggen, maar ook over andere kennis en vaardigheden, natuurlijk. Van iemand die de controle over het stuur van de auto kwijt is, zeggen ze in Peer ook dat ‘’r ’t stieër nie mieë machtig waas’.
En dan is er nog ‘machtig’ uit de voorbeeldzin: je hebt iets lekkers gegeten, zoals tijdens de voorbije kerst- en nieuwjaarsdagen, maar het “geeft je snel een vol gevoel in de buik”… ‘D’n tieramiesoe waas hieël lèkker, mè machtig!’ of ‘machtig zweur’, zeggen we dan ook.
Tot slot: als ‘iemet onmechtig wèèrd’ dan wil dat zeggen dat hij zich flauw voelt en zelfs bewusteloos is. Zeggen we dat zo in Peer?
Meer “machtig“: https://www.encyclo.nl/begrip/machtig
Eerste publicatie in “Blikveld” 1 van 5 januari 2024.
Louis Dingenen