‘Met dèè garezjist hem ich al twieë kieëren een fars ane hand gad, ich vertrouw ‘m veer gie spieër mieë!’ (Met die garagehouder heb ik al twee keer iets speciaals aan de hand gehad, ik vertrouw hem voor geen haar meer!)
“Farce” vinden we in de Van Dale met als uitleg “klucht, zotte vertoning”. Het woord komt van het Frans en betekent “(dwaze) grap, poets” waarbij we die “poets’ moeten interpreteren als “practical joke”, zoals in ‘een fars met iemet authale’, een grap die men met iemand uithaalt, een “poets die men iemand bakt”. Ook in (o.m.) ons Peerder dialect kennen wij ‘fars’, in minstens twee betekenissen.
De eerste betekenis vinden we in een zin als ‘Die volksraadpleging waas ‘n echte fars, alles waas allang op veerhand geregeld!’ (Die volksraadpleging was een echte klucht, alles was allang vooraf geregeld!). ‘Fars’ wijst hier op iets dat misschien niet als vermakelijk of om te lachen bedoeld was, maar dat wel bespottelijk en lachwekkend overkomt, meestal met een ironische en zelfs grimmige ondertoon. Je moet het dus niet al te ernstig nemen. De spreker is overigens niet echt blij met die “klucht”, die ‘klo.cht’, die “schijnvertoning”! Zo hoorde ik onlangs iemand zeggen dat ‘al die verhale innertijd rond dè millenniumvirus in 2000 ieën groëte fars waas’ (al die verhalen indertijd rond dat millenniumvirusin 2000 één grote schijnvertoning was). Als iemand vermoedt dat de ander hem voor de gek houdt, kan hij zeggen: ‘Dè’s toch veer de fars, zeker?’ (Dat is toch voor de grap, zeker?) … dat is toch “niet ernstig, zeker”?
De tweede betekenis vinden we in een zin als ‘Met dèè garazjist hem ich ooch al een fars ane hand gad!’ (Met die garagehouder heb ik ook al iets eigenaardigs voorgehad!) ‘Fars’ wijst hier op een speciale situatie, een eigenaardig of ongewoon voorval, soms erg en ernstig, soms grappig. Meestal gaat het om een onaangenaam voorval en valt er eigenlijk niet te lachen … op het moment zelf … later misschien wel. ‘Dè is al de zoeveelste fars die ich met dèè kèrel aane hand hem! Ich kan er nie mieë mee lachen!’ (Dat is als het zoveelste voorval dat ik met die kerel aan de hand heb! Ik kan er niet meer om lachen!)
Als iemand je een ‘fars lapt’ dan ben je er zeker niet blij mee, want je bent de dupe van het voorval. Een ‘fars lappen’ is dus gemener dan een “poets bakken”, want (hopelijk) ondervind je daarvan geen nadeel. Soms hoor je dat iemand ‘een goei fars’ aan de hand gehad heeft en dan ben je er niet zeker van of het gaat om een goede grap of om een sterk verhaal waarin die ‘goeie’ dus niet “goed” maar “straf, sterk” betekent.
Je hebt het al gemerkt: precies uitleggen wat ‘fars’ betekent, is geen lachertje!
Meer info over ‘fars’:
https://etymologiebank.nl/trefwoord/farce https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/farce,%20een%20~%20voorhebben
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 18 van 3 mei 2024.
Louis Dingenen