‘’t Waas op ‘ne bots gebeerd: ich gaaf d’n ho.nd z’n ète in z’n bo.ts en mee beet er mich in m’n hand!’ (’t Was in een oogwenk gebeurd: ik gaf de hond zijn eten in zijn kom en meteen beet hij mij in mijn hand!)
Een ‘bots’ is een oud (o.m.) Peerder dialectwoord voor “kom zonder oren” waaruit je bv. soep kan lepelen of die je met beide handen omklemt om bv. koffie uit te drinken. Een soort mok, maar dan zonder oor, zoals je er vroeger veel zag en die ook multifunctioneel waren.
Op het Marktplein in Peer staat ter hoogte van krantenwinkel Was-Creemers een kunstwerk uit 2010 naar een ontwerp van Nele Plessers: een waterkraantje tegen een arduinen steen met een tekening van een “drinkuit” (of drinkuyt) en een begeleidende tekst. Zo’n “drinkuit” is ook een soort ‘bots’ zonder oor én zonder voet en werd blijkbaar in de late middeleeuwen (16de eeuw) veel gebruikt bij drankspelletjes en drinkfeesten. Omdat de beker geen voet had, moest je hem wel leegdrinken voor je hem terug op tafel kon zetten. “Drinkuits” bestonden in alle vormen en in de link “vindmagazine” hieronder, staat meer info.
‘Bots’ wordt ook schertsend of misprijzend gebruikt voor “soepbord” zoals in ‘Goeit ‘m mèr wa din so.p in z’n bots, dan is ‘r kontent!’ (Gooi hem maar wat dunne soep in zijn bord, dan is hij tevreden!). Ook een “gamel” waaruit een soldaat eet als hij ‘op meneevers is’ (aan het oefenen is op het terrein, manoeuvers), noemt men ook wel eens een ‘bots’, een “eetbakje”.
De stap naar een ‘ho.nsbots’, een voeder- en/of drinkbak voor een hond of ander (huis)dier is natuurlijk klein. Clem Agten laat in zijn “Thematisch Woordenboek van het Hechtels Dialect” op p. 196 iemand aan het woord die het heeft over een ‘kouwbòts’, een kom(metje) met een lange handvat aan waarmee het (warme) eten uit de koeketel (op)geschept werd en zo in de ‘troog’, de eetbak van de koeien gekieperd werd …
Dat iets “snel, in een oogwenk” gebeurt, zeggen wij in het Peerder op allerlei manieren, o.m. met de uitdrukking ‘op ‘ne bots’ en ook ‘in een sebots/sibots’. Het bijwoord ‘bots’ betekent dan “plotseling, eensklaps, onverwacht, opeens” en ‘op ‘ne sebots / sibots’ betekent “in een oogwenk, in een ogenblik”. ‘Se- of sibots’ zou afkomstig zijn van het Franse woord “subite”, bij ons als ‘sebiet’ bekend in de betekenis van “(zo) dadelijk, meteen”. In “100 jaor Mièver kal” schrijft Jean Bosmans op p. 1226 dat ‘sibots’ komt van “schiebots, op een schieë bots = schielijk” en schielijk betekent o.m. plotseling. Zoals die hond, hierboven, die je in je hand beet … ‘op ‘ne bots gebeerd!’
Meer ‘bots’ en ‘sebots/sibots’:
https://www.e-wld.nl/lemma/search/?sortOrder=gloss&search_type=lemma&submit_type=simple&optdialect=stad&search=kom&paginate_by=10&dialectCode=&woord=&dialectCity=&aflevering=0&mijn=0
https://nl.wikipedia.org/wiki/Drinkuit
https://www.internetgazet.be/peer/drink-eens-uit-aan-de-drink-uit.aspx https://vindmagazine.nl/2020/05/25/drinkuit/
https://ivdnt.org/woordenboeken/zoeken-in-woordenboeken/?w=bots https://www.etymologiebank.nl/trefwoord/subiet
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 11 van 15 maart 2024.
Louis Dingenen