’t Is gienen avans da ve zoe blijve doordoen, ve krijge dè mesjien vandaag toch nie mieë ane gang. Koomt merrege mèr trig! (Het heeft geen zin dat we zo blijven doordoen, we krijgen die machine vandaag toch niet aan het werk. Kom morgen maar terug!)
‘Avans’ of ‘evans’ (met vooraan een doffe /-e/) betekent (o.m.) in het Peerder dialect “nut, zin, voordeel …” zoals in ‘’t is gienen avans’ en ‘hèèget nog avans?’ (het heeft geen zin/nut en heeft het nog zin/nut?) In het dialect kan je ‘avans’ gebruiken in combinatie met “hebben” en “zijn”, in het AN gebruiken we “het heeft geen zin/nut “en “het is nutteloos/zinloos”. Bij uitbreiding kan ‘gienen avans’ ook gebruikt worden om aan te geven dat “iets niet gaat, je niet vooruit helpt” of “dat het geen manier van doen is” en zelfs “dat het zo niet hoort”.
‘Avans’ komt van de Franse woorden “avance” en “advance” in hun oude betekenis van “winst”, vandaar de betekenis van ‘avans’ als “nut/zin,voordeel”. “Avance” kennen wij vandaag nog in het AN, maar dan vooral in het meervoud in de uitdrukking “avances (maken)”, poging(en) tot toenadering, toenadering zoeken (in de relationele sfeer). In het Peerder dialect kennen we deze uitdrukking niet, of wel?
‘Aveseren/aveceren’ of ‘affeseren/affeceren’ zijn familie van ‘avans’ en kennen we als werkwoord in ons dialect in de betekenis van “vooruitgaan, vooruitgang boeken”. Het komt van het Franse werkwoord “avancer”, vooruitgaan. ‘En? Avveseert het hei e bitske?’ (En? Gaat het hier een beetje vooruit?)
Onze taal, zowel het dialect als het AN, is doorspekt met woorden uit andere talen. Vroeger was het Frans de hofleverancier, vandaag is dat het Engels. Een woord dat via dezelfde weg en op ongeveer dezelfde manier als ‘avans’ tot bij ons gekomen is, is ‘sjans’ of ‘sjaans’: geluk, toeval … van het Franse woord “chance”. ‘Ene mins moet af en tau es wa sjaans hemme in ze lève, niet?’ (Een mens moet af en toe wat geluk hebben in zijn leven, niet?) ‘Per sjans haa ‘r nog wa geld bij zich om de bus te ko.nne pakke, aners stond ‘r nau nog in Hasselt te koekeloere!’ (Toevallig had hij nog wat geld bij zich om de bus te kunnen nemen, anders stond hij nu nog in Hasselt rond te draaien!). Oh ja, ‘sjars’ hoort ook in dat rijtje thuis, maar dat is al behandeld in deze rubriek!
We komen er later zeker op terug … en als je ondertussen mooie voorbeelden kent van (oude) dialectwoorden uit een vreemde taal … laat ze maar komen. Alvast hartelijk dank. ‘Jeu, en deu tege vechte is toch gienen avans, want alle tale veranere den hielen tijd door …!’ (Ja, en daar tegen vechten heeft toch geen zin, want alle talen veranderen voortdurend!)
Nog meer ‘avans’:
https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/avaans
https://etymologiebank.nl/trefwoord/avance
https://fr.wiktionary.org/wiki/il_n%E2%80%99y_a_pas_d%E2%80%99avance
https://etymologiebank.nl/trefwoord/avanceren
Eerste publicatie in “Blikveld” nr. 37 van 13 september 2024.
Louis Dingenen